Egehan Uğraş
Ankara’dan Karadeniz Bölgesi’ne seyahat edenler, şehrin çıkışına yakın bir yerde sağ taraflarında Atakule’yi andıran bir yapı görürler: Ali Kuşçu Gökbilim Merkezi. Türkiye’nin en nitelikli gökbilim merkezi olması amacıyla inşa edilen bu yapıya ismini veren Ali Kuşçu’nun hikayesi ise oldukça dikkat çekici.
Babası Timur İmparatorluğu’nun hükümdarlarının doğancıbaşısı olduğu için “Kuşçu” ismiyle anılan Ali Kuşçu, kesin olmamakla beraber, 1403 yılında Semerkand’da doğdu. Okuldaki başarısının yanı sıra küçük yaşlardan itibaren matematik ve astronomi alanlarına da ilgi duydu. Sonraki yıllarda bilgisini arttırmak için Kirman’a giden Ali Kuşçu, burada Ay'ın hareketlerini gözlemlemeye başladı. Ali Kuşçu, Kirman’daki gözlemleri ile Hall’ü Eşkâl-i Kamer yani Ay’ın Safhaları eserini yazdı. Döneminin bir diğer âlimlerinden olan Tusi’nin Tecrîdü’l-kelâm adlı eserini yorumlaması ile oluşturduğu Şerhu’t Tecrid eseri de yüzyıllar boyunca medreselerde okutuldu.
Aldığı eğitim üzerine kendi şehrine dönen Ali Kuşçu, Kirman’a izinsiz gitmişti bu yüzden Timur İmparatoru Uluğ Bey tarafından saraya çağrıldı. Kendisi de astronomi alimlerinden olan ile Uluğ Bey’in “Bize ne getirdiniz?” diye sorması üzerine, Ali Kuşçu Hall’ü Eşkâl-i Kamer kitabını Uluğ Bey’e hediye etti. Uluğ Bey bu hediye üzerine Ali Kuşçu’yu Semerkand (Uluğ Bey) Rasathanesi’nin önüne götürerek “ Senden gökyüzünü yere indirmeni istiyorum.” dedi. Bu kitap ile Uluğ Bey’in takdirini kazanan Ali Kuşçu, Çin’e gönderildi ve dönüşüne kadar dünyanın yüz ölçümü ve meridyenler üzerinde çalışmalarda bulundu.
İstanbul’u fetheden Fatih Sultan Mehmet, Konstantiniyye’yi bir bilim şehrine dönüştürmek istiyordu. Bilim insanları İstanbul’a davet edildi. Ali Kuşçu’da 1472 yılında İstanbul’a geldi. Osmanlı Devleti’nin yeni başkentine ilk saatleri yaptırdı ve Galata Kulesi ile Ayasofya’nın karşısına diktirerek halkı saat kavramı ile tanıştırdı. Aynı zamanda İstanbul’un 60 derecelik boylamını 59 derece, enlemini de 41 derece 14 dakika olarak tespit etti.
16 Arlık 1474 yılında hayatını kaybeden Ali Kuşçu, Eyüp Sultan Türbesi civarına defnedildi. Ancak mezarı ile ilgili, Hüseyin Ayvansarayi’nin İstanbul’daki camii, medrese ve türbelerle ilgili bilgi veren eseri Hadikat’ül Cevami’de “Eyüp Sultan Türbesi hareminde gömülüdür. 1230-1235 senelerine gelinceye dek bâkî idi, sonra kayboldu.” ifadelerine yer verilmiştir. Yani Ali Kuşçu'nun Eyüp Sultan'da bulunan bugünkü mezarı Hüseyin Ayvansarayi'ye göre gerçek değildir.
Matematik, astronomi, fıkıh, kelam gibi farklı alanlarda çalışan Ali Kuşçu, ölümünün ardından eserlerinin yanı sıra Jüpter'e yazdığı düşünülen, çok da bilinmeyen şu dizeleri bıraktı:
“Teraziyi elinde tutan bakkalın suretine hayran oldum
Ey Müşteri, beri gel de Kamer’i Mizan burcunda gör ”
Süheyl Ünver’in Köprülü Kütüphanesinde, Fatih Sultan Mehmet ile ilgili yaptığı çalışmalar esnasında ortaya çıkarttığı bu dizelerde Ali Kuşçu’nun “Müşteri” diye bahsettiği, Osmanlı Devleti’nde ‘Müşteri Yıldızı’ olarak bilinen Jüpiter, ‘Kamer’ Ay ve ‘Mizan burcu’ terazi burcudur. İlk dizedeki ‘bakkal’ kelimesi ile olan bağı dolayısıyla Ali Kuşçu bu dizelerde ‘müşteri’ kelimesini her iki anlamda da kullanarak iki anlamlılık olarak bilinen tevriye sanatının güzel örneklerinden birisini vermiştir. Aynı zamanda bu iki dizenin Farsça söylenişinde hayran ve mizan kelimeleri kafiye oluşturmaktadır.
Bilim101 serimizin diğer içerikleri:
Bilim101: Roketle Uçan İlk İnsan
Bilim101: Nobel’den Çanakkale’ye
Bilim101: Kaybolan Devridaim Makinesi
Bilim101: Wi-Fi’ın Yerini Alacak Teknoloji Li-Fi
Bilim101: “Sayın Uzaylı Arkadaşlarımız…”
Sıla Tanrıverdi
0 Yorum
Yorum Yap