Yalan Söyleme Rehberi(!)

Yalan ve gerçek. Çevremizi şekillendiren iki derin kavram. Her biri kendi içinde adeta dipsiz kuyular barındırıyor. O kadar bizden bağımsızlar ki, onlar hakkında söylediklerimiz o kuyudan sonsuzluğa karışıyor. Gerçek nedir, var mıdır, tek midir? Birden fazla gerçek varsa bu bir kaos yaratır mı? Sanki düşünürler işin içinden çıkamayıp her bireye, topluma ve çağa hitap edebilecek o cümleyi söylemişler: "Herkesin kendi gerçeği vardır."
Etimolojik yanı bir yana, ben bu zıtlığı "iletişim" gözlüğünü takarak irdelemek istiyorum. Başkalarıyla olan iletişimimizde gerçeğin kıyısından ne kadar geçebiliyoruz?

Gelin, gerçek için söylenen onlarcası arasından "doğru olan şey" tanımını referans alalım. Böylelikle yalanın tanımı da "doğru olmayan" olmalı. Araştırmalar, bir insanın günde ortalama iki kez yalan söylediğini gösteriyor. Yani günde iki defa bir başkasının gerçeğe ulaşmasını engelliyoruz. İstatistiklerle yetinmeyelim. Bir senaryo içerisinde yapılmış bir tahlil tadından yenmez.

Bir müzakerenin ortasında olduğumuzu varsayalım. Karşı taraftan gelen bir soru üzerine fark ediyoruz ki vereceğimiz cevap ile kazan-kazan durumu oluşacak. Fakat neden kazanan sadece biz olmayalım? Gerçeğin üzerine bir tülbent örtüp o şekilde sunuyoruz. Yalan söyleyip söylemediğimizi inceleyen hakeme bıyık altından gülüyoruz, ne de olsa bir yalanın söyleme tarzından anlaşılma oranı %54. Bir anda övgü cümleleri çeviriyor etrafımızı. Ne kadar başarılı olduğumuzdan ve aranan oyuncu olduğumuzdan bahsediliyor. Bir anda karşı tarafa güven besliyoruz çünkü doğru söylüyorlar. İnsanın beklentilerine uyumlu olgulara inanmaya meyilli olduğunu gözden kaçırıyoruz, ardından bizim için stratejik bir değeri olan bir bilgiyi karşı tarafla paylaşıyoruz. Panik yapmaya mahal yok çünkü elde ettikleri bilginin öneminin farkında olan karşı taraf, kendi defterlerini bize göstermekte bir çekince göstermiyor. Anlaşma detayları ile ilgili soru bombardımanından dolaylı cümleler silsilesi hamlesiyle hasar almadan çıkıyoruz. Sorulan soruları aslında yanıtsız bıraktığımızı fark ettirmedik bile, keyifli bir gurur hissinin tadını alıyoruz. Bu tatmin, yalan söylemenin sonuçlarını unutturuyor ve düşünmeden son imzayı atıyoruz. Günün sonunda yaşadığımız haz vicdan yargıcıyla karşılaşınca pişmanlık ateşi yanmaya başlıyor. Onların da gerçeği saklamasını kendimizi haklı çıkarmak için kullanmaya çalışıyoruz, fakat işe yaramıyor ve başlıyoruz muhakemeye. Uzun süren içsel konuşmalarının sonucunda radikal bir karar alarak yalan söylememeye dair kendimize söz veriyoruz çünkü artık neyi ne kadar paylaşacağımıza dair bir analizin ardından cümleleri ağzımızdan dökmeye başlayacağız.

Senaryomuz burada son buluyor. Görüyoruz ki yalan söyleme eylemin arkasında maddi/manevi tatmin olma içgüdüsü yatıyor. Her ne kadar gerçekleri daha çok yabancı olduğumuz insanlardan saklasak da yakınlarımızla olan iletişimimiz de bundan nasibini alıyor. İstemeden kırdığımızda, üzdüğümüzde veya mutlu ettiğimizde empati kurmanın ehemmiyetini bir kez daha idrak etmemiz muhakkak fayda sağlayacaktır.

Gerçek üzerine yapılan yorumlara geri dönelim. Bir düşünceyi, olayı, konuyu farklı birikimler farklı yorumlayacaktır elbette. İşin özünde, var olan bir durumu olumlu/olumsuz buluruz, muhakeme ederiz, inceleriz, gedik yanlarını tamamlarız. Bütün bunlar bir yana; bilimi dahil ettiğimiz vakit, derler ya, işin rengi değişiyor.

Duyamadığımız frekansta seslerin, göremediğimiz dalga boylarında ışınların-algılayabildiğimiz oran neredeyse yüzde dört- etrafta cirit attığı şu ortamda algıladığımız şey gerçek midir? Cisimlere tam anlamıyla dokunamadığımızı, hissettiğimiz şeyin parmağımızda ve cisimlerde yer alan elektronların birbirlerine uyguladığı itme kuvveti olduğunu öğrendiğimde garip bir boşluğa düşmüştüm. Yani, gerçeğe ulaşabilme ihtimalimiz aslında oldukça ürkütücü.