Şiddet Öğrenilir mi Yoksa Doğuştan mı Gelir?: Bobo Doll Deneyi

Psikolojiye ilgisi üniversite yıllarında başlayan Albert Bandura ortaya attığı “Sosyal Öğrenme Kuramı” üzerine bir çok deney gerçekleştirmiştir.

Öğrenmenin temelinde gözlem ve taklidin yattığına inanan Bandura’nın deneylerinden biri de Bodo Doll (Hacıyatmaz) isimli deneydir. Deneyin sonuçları Bandura’nın teorisini tüm dünyaya kanıtlar niteliktedir.

3-6 yaş arasındaki 36 kız ve 36 erkek çocuktan oluşan denekler iki gruba ayrılmıştır.

Çocuklar resim yapmak üzere bir odaya alınır. İlk gruptaki çocuklar resim yaparken içeriye bir yetişkin girer ve odada bulunan şişme oyuncak bebeğe şiddet uygulamaya başlar. 10 dakika boyunca süren bu eylem sırasında bağırarak “tekmele!” “vur!” gibi söylemlerde de bulunur. Ardından odadan çıkar.

İkinci gruptaki çocukların olduğu odaya da bir yetişkin girer ancak oyuncak bebeğe şiddet uygulamaz, aksine ona sevgi gösterir.

Bu iki olayın ardından çocuklar ilk dahil oldukları grupla birlikte oyuncaklarla dolu odalara alınırlar ve davranışları izlenmeye başlanır. Şiddeti izleyen çocuklar da benzer davranışlarda bulunup, oyuncaklar arasından çekiç, silah gibi cisimleri tercih etmiş ve oyuncağa bu cisimlerle veya herhangi bir cisim olmadan şiddet uygulamışlardır. Hatta odaya giren yetişkinden farklı olarak kendi şiddet uygulamaya yöntemlerini bile geliştirmişlerdir. Öte yandan şiddete seyirci olmayan gruptaki çocuklar ise oyuncak bebeğe şiddet gösterme gibi bir eğilimde bulunmamışlardır.

10 dakika gibi kısa bir süre bile çocukların karşılarındaki yetişkini rol model almalarına ve onunla benzer davranışlar göstermelerine yetmiştir. Bunda çocuk yaşta öğrenmenin çok hızlı gerçekleşmesinin de etkisi olduğu söylenebilir.

Bu durum internet üzerinden her şeye ulaşılabilen çağımızda daha da fazla önem teşkil ediyor. Ebeveynler çocuklarının neye maruz kaldığını kontrol edebilir mi ? Öğrenme süreçlerini filtreleyebilirler mi ? Bu sorulara cevap vermek gerçekten zor. Öte yandan ebeveynlerin çocukları üzerindeki etkisi yadsınamayacak kadar önemli ve herkesin bu bilince sahip olması gerekiyor. Çocuk yaşta nasıl bir insan olacağını annesi ve babasından öğrenen çocukların bu öğrenilen davranışları ne ölçüde değiştirilebilir, eğitim ile davranışları değiştirmek ne ölçüde mümkün bunlar üzerinde durulması gereken konular.

Ama bazı davranışların insana huy olarak kazındığı ve çok zor değiştirildiği de bir gerçek. Bu nedenle her ebeveyn çocuklarının iyi davranışlarından, başarılarından kendine pay çıkardığı kadar uygun olmayan davranışlarından ve başarısızlıklarından da kendine pay çıkarmayı bilmeli ve kendini sorgulamalıdır. Gerekirse aileler hep birlikte bir psikiyatrist veya psikologdan yardım almaya hazır olmalılardır.

Ancak tam tersi şekilde çocuğu her türlü şiddet içeren içerikten (oyun, çizgifilm, aktivite vb.) uzak tutmak da ne derece sağlıklıdır tartışılır. İnsan olarak şiddeti başkalarından öğreniyor olabiliriz ama bu ilk doğduğumuz andan itibaren içimizde şiddete karşı bir eğilim olduğu gerçeğini de değiştirmez. Bu eğilim sadece insandan insana farklılık gösterebilir ve eğitim ve rol model alınan kişiler dolayısıyla farklı boyutlara ulaşabilir. Ancak genlerimizde sıfır şiddet eğilimi olduğunu savunmak da anlamsızdır. İçimizde kendini öfke, saldırganlık, agresiflik gibi şekillerde belli eden bu duyguyu tamamen bastırmak doğru mudur peki ? Yoksa o duyguyu alıp bir üretkenlik aracı olarak kullanmak mı doğrudur ? Sanatta ve sporda olduğu gibi...

Doğru şekilde yönlendirilmeyen her duygu gibi bu duygu da elbet bir gün ortaya çıkacaktır. Önemli olan kişinin duygularını kontrol edebilmesidir.

Bu nedenle çocuklarımıza şiddetten bahsedebilmeli ancak kötü bir şey olduğunu belirtmeliyiz. Ve tabiiki "iyi" davranışları da beraberinde göstermemiz gerekir.

BONUS: Çocuğu üzerinde kontrolcü bir tavır sergileyen ve onu her türlü şiddet içeren olgudan uzak tutmaya çalışan bir anne ve kızının hikayesinin işlendiği "ArkAngel" isimli BlackMirror bölümünü izlemenizi şiddetle tavsiye ederim. Bu bölüm size konuyla alakalı bambaşka bir bakış açısı kazandırabilir.