Yaren Ezgi Şen
Dünya'nın geçirmiş olduğu en büyük pandemi 14. yüzyılda görülen "Kara Ölüm"dür. Yaklaşık 200 milyon insanın hayatını alan veba, Moğol ordusunun cesetleri Avrupa'ya taşımasıyla kısa zamanda tüm dünyaya yayılmıştır. İkinci büyük pandemi ise 1918-20 yılları arasında yaşanan ve "İspanyol Gribi" olarak bilinen hastalık sürecidir.
I.Dünya Savaşı'ndan daha fazla insanın hayatına mal olan "İspanyol Gribi" dünya nüfusunun 3'te 1'ini yok etmiştir.
O yıllarda dünya nüfusu yaklaşık olarak 2 milyar civarındaydı. Bu grip, kaz benzeri kuşlarda bulunan influenza virüsünün domuzlardan insanlara bulaşması ile ortaya çıkmıştır. Adı "İspanyol Gribi" olsa da 1993'te yapılmış bir araştırmada virüsün Çin'den yayıldığı iddia edilmiştir. Yaygın olan görüş ise Avrupa'da ortaya çıkan salgının savaş nedeniyle önce Kuzey Afrika'ya oradan da Orta Asya'ya yayıldığı yönündedir. Salgının toplamda 50 milyon insanı öldürdüğü düşünülüyor.
Üç dalga halinde yaşanan salgının ilk başlarında hayvanlardan insanlara geçtiği görülse de zamanla hava yoluyla da taşındığı tespit edilmiştir ve insanlar bu sebeple maske kullanmaya başlamışlardır.
Bugün olduğu gibi o yıllarda da maske takmayı redden birçok insan vardı. Virginia Üniversitesi Tarih Fakültesi Dekan Yardımcısı Prof. E. Thomas Ewing de ABD'lilerin neden maske takmayı reddettikleri ile ilgili bir araştırma yapmıştır. Ewing, bu çalışmasında o yıllarda maske takmayanlara ceza kesileceği kararından bahsetmiş ve kararın ilk iki haftasında binden fazla insanın maske takmadığı gerekçesiyle hapse gönderildiğini örnekler vererek açıklamıştır. O dönemde gazetelerde maske yapımının tarifleri şu şekilde verilmiştir: "Bir parça gazlı bez alın. Dört kez eşit şekilde katlayın. Köşelerinden ise ip geçirin. İspanyol Gribine karşı şimdiye kadarki tasarlanmış en iyi koruyucuya sahipsiniz."
Peki bu maske karşıtlığı neden?
Yapılan çalışmada halkın bu dönemde maske takmama gerekçeleri olarak maskenin rahatsız olması, belli sağlık sorunları olanlar için zor olması veya unutkanlık olarak sıralanmıştır. Hatta bu durum maske karşıtlığının bilinçli hale gelmesiyle iyice büyümüştür. Durumun ciddiyeti çalışmada şu şekilde örneklendirilmiştir:
- California, Sacramento'da Frank Bobich isimli ABD'li polise cebinde bir maskesi olmasına rağmen maskeyi kullanmak yerine "öldürülmeyi veya asılmayı" tercih ettiğini söyledi.
- Kaliforniya'da 20 binin altında bir nüfusa sahip Bakersfield'ta, John Lynch, "yerel bir sinema salonunda maske takmayı kasten reddettiği için" tutuklandı. Lynch maskeye karşı o kadar öfkeliydi ki şehir ya da hiç kimse ona maske taktıramadı. Sonunda polis de Lynch'i bakımevine kapattı.
İspanyol Gribi'nde sanat, siyaset, bilim gibi alanlardan birçok ünlü isim de etkilenmiştir.
O yıllarda aşı ve ilaç kullanımı da kısıtlı olduğu için çoğu insan tedavi olarak aspirin kullanmıştır. Aşırı dozda ve yanlış ilaç kullanımından kaynaklı olarak da insan ölümleri yaşanmıştır. Bu dönem sonunda sağlık bakanlıkları kurularak aslında günümüz sağlık sisteminin temelleri atılmıştır. Ancak hastalık sırasında birçok politikacı, yazar ve müzisyen de salgına yakalanmış yahut vefat etmiştir. Ressam Gustav Klimt ve Egon Schiele, İspanya Kralı XIII. Alfonso hastalığa yakalanmış; sosyolog Max Weber ve Sigmund Freud'un kızı Sophie Halberstadt Freud ise salgın sebebiyle hayatlarını kaybetmiştir. Hatta Metin Özata Atatürk ve Tıbbiyeliler kitabında Mustafa Kemal'in de Samsun'a gitmeden önce bu hastalığa yakalandığını ve atlattığını belirtmiştir.
Büyük salgın sanat eserlerine de yansımış ve resimler, tablolar yapılmış; kitaplar basılmıştır.
Osmanlı topraklarında da görülen salgının Türk edebiyatında da yankı bulduğu görülür. Karagöz gazetesinde bir karikatürde eve doktor getirmenin zorluğu resmedilmiş; Hüseyin Rahmi Gürpınar'ın Hakk'a Sığındık romanı salgının anlatımı ile başlamış; hastalığa yakalanan Refik Halid Karay Sakın İnanma Aldanma Kanma eserinde yaşadığı süreci ve tecrübelerini anlatmış ve gazetlerde, dergilerde salgından söz edilen şiirler yazılmıştır. Nazım Hikmet'in Kuvâyi Milliye Destanı'nda şu şiiri kaleme almıştır:
"Biz ki İstanbul şehriyiz,
Seferberliği görmüşüz:
Kafkas, Galiçya, Çanakkale, Filistin,
Vagon ticareti, Tifüs ve İspanyol Nezlesi
Bir de ittihatçılar, bir de uzun konçlu Alman çizmesi 914 ten 918'e kadar yedi bitirdi bizi"
Stephan King'in Mahşer, Gabriel Garcia Marquez'in Kolera Günlerinde Aşk, Daniel Defoe'nun Veba Yılı Günlüğü, Albert Camus'nun Veba, Jack London'ın Kızıl Veba kitapları da dünya genelinde yaşanan salgın hastalıklarla ilgili yazılmış eserlerdir.
Kaynaklar:
Özgün İçerik
Sıla Tanrıverdi
0 Yorum
Yorum Yap