Dünyayı Anlamamızı Sağlayan Kelimeler

Metaforlar dilin daha ince anlatımlı olmasını ve dilin sıradanlıktan uzaklaşmasını sağlar. Ama dile renk ve görsellik katmalarının yanı sıra fonksiyonel özellikleri de vardır metaforların. Aşina olmadığımız kompleks kavramları açıklamamıza ve diğer kavramlarla bağdaştırmamıza yararlar. Aynı zamanda düşünme sürecimizi de şekillendirirler. Ve bu şekilde dünyayı daha iyi anlamamızı sağlarlar.

Peki metafor dediğimiz şey tam olarak nedir ? 

Sözlük tanımına baktığımızda karşımıza şu çıkar: “Bir kişiyi veya bir nesneyi ona benzer özelliklere sahip olan başka bir kişi veya nesneye atıfta bulunarak tasvir eden ifadedir.”

Aristotelese göre ise metafor, bir şeye başka bir şeye ait olan bir ismin verilmesidir.

Metafor kelimesi Yunancadan gelmektedir ve kelimenin kendisi de ‘meta’ (ötesinde) ve ‘phero’ (taşımak) kelimelerinin birleşiminden oluşan “karşısına ve ötesine taşımak” anlamına gelen bir metafordur. Metaforlar anlamı bir şeyden başka bir şeye taşırlar.

Metaforlar kelimeler arasında çağrışımları aktarırlar, yalnızca kelimeleri değil kavramları ve fikirleri de değiş tokuş ederler. Bir çok bilim insanı, bunlara Albert Einstein da dahil, teorilerini açıklamak için metaforları kullanmışlardır. Yazar James Geary der ki yeni bir şey öğrenmemizin tek yolu öğrenmek istediğimiz şey ile daha önceden bildiğimiz bir şey arasında bağlantı kurmak, o iki şeyi kıyaslamaktır. 

New York Üniversitesinden Stacy Pies’a göre metaforlar sadece iki şey arasındaki benzerliği ortaya koymaz, aynı zamanda düşüncelerimizi genişleten yaratıcılık ürünü şeylerdir ve referans çerçevemizi genişletirler. 

Metaforları genelde bir duygu veya bir fikir üzerinde konuşmak istediğimiz zaman kullanıyoruz: Mesela arketifik bir metafor olan “kalbim kırıldı” gibi. 

James Geary metaforları fosillere benzetir. “Bir anlamı, maddeyi veya bir kompleksliği ifade etmek için kullandığımız herhangi bir kelimeye baktığınızda mutlaka bir metaforun izlerini görürsünüz, bu ya kendini direkt belli eder ya da kelimenin etimolojik kökeninden çıkarılabilir.” der. “Metaforun kelimelerin biçimi ile ilgili olduğunu düşünüyoruz ama aslında bu daha çok düşünme biçimimizle ilgilidir”.

Metafor bir şeyi anlamak için bir davettir ve anlamanın gerçekleştiği noktada “zihinler arasında oldukça tatmin edici ve zevkli olan bir yakınlık anı vardır”.

Metafor kullanırken adeta karşıdaki kişiye elimizi uzatıp ne olur beni anla der gibiyizdir ve karşımızdaki kişi metafordan kastımızı anladığında onunla aramızda hem bir tanışıklık hissi oluşur hem de anlaşılmışlık ve kabul görme hissi.

Pies metaforları 3D satranca benzetiyor. Bir metafor duyduğumuzda aynı anda üç şeyi birden düşünüyoruz: ne diyor, ne anlama geliyor ve ne anlama gelmiyor.

Peki bir metaforu iyi yapan, etkili yapan şey nedir ? 

Bunu sağlayan şey metaforu duyduğumuzdaki zınk diye kavrama anımızdır. Ve bir metafor ne kadar canlı, çarpıcı ve orijinal olursa anladığımız anda da o kadar keyif verir. 

Ama bu aynı zamanda metaforu yapan kişinin dinleyicide uyandırmak istediği hissiyata bağlıdır.  “İstediğiniz sonucu uyandırmayı başardığınızda kıvılcım gibi bir bağlantı oluşur.” diyor Pies.

Pies’a göre metaforlar genelde günlük yaşamdaki deneyimlerden ortaya çıkar ve bir ülkenin kültürü o ülkenin metaforları üzerinde etkili olur. Mesela Fransızca’da bir çok yemek metaforu bulunur: Uzun hikayeler anlatmak anlamına gelen “salata anlatmak”tan heyecanlıyım anlamına gelen “şeftalim var!”a kadar değişik metaforları vardır.

Diller metaforlar olmadan var olamaz diyor Pies. Dillerin git gide metaforikleştiğini de ekliyor. Diller metaforlar olmadan donuk, sıkıcı ve oldukça düz olurlardı ve birbirimizi dinlerken uyuyakalırdık. 

Metafor başka bir ruha açılan pencereden geçmeye ve anlık olarak ortak bir güzellik ve anlayış alanını paylaşmaya bir davettir. 

Diğer bir deyişle, metafor bizim dünyayı görme ve deneyimleme şeklimizi değiştirecek güce sahiptir.

Kaynak

Özgün İçerik