İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Bölümü’nün TUBİTAK’ın desteğiyle gerçekleştirdiği araştırma projesi Türkiye’deki mesleki itibar skalasını ve mesleklerin toplumdaki itibar sıralamasını net bir biçimde gözler önüne seriyor.
İşe, çalışmaya ve mesleklere dair önemli detaylara yer verilen çalışma; Türkiye’nin 32 ilinde 2500 kişinin katılımıyla hazırlandı. Bu proje kapsamında Türkiye’ye ait sosyoekonomik statü (SES) endeksi geliştirilmesi amaçlandı.
Toplumsal yaşamda, işe ve çalışmaya dair tutumları kapsamlı bir biçimde analiz etme imkanı ortaya çıkaran bu çalışma aynı zamanda Türkiye’de çeşitli mesleklerin itibarını belirlemeye yönelik yapılmış ilk çalışmadır.
Katılımcılarla Yüz Yüze Görüşüldü
Araştırma TÜİK tarafından NUTS2 düzeyinde sağlanan Kır-Kent örneklemi kapsamında 32 ilde 2500 kişi ile yüz yüze görüşülerek yapılan anketlerden elde edilen verilere dayanıyor.
Araştırmada ILO’nun ISCO 08 (International Standart Classification of Occupations)’in TÜİK tarafından adapte edilen şeklindeki 3. düzey meslek gruplarından seçilen 126 mesleğin denekler tarafından 1-100 arası olacak şekilde puanlanması istenmiştir. Ardından meslekler bu puanlara göre sıralanarak mesleki itibar skalası oluşturulmuştur.
İyi Bir İşte Aranan Özellikler
Araştırmaya katılanlara iyi bir işte olması gerektiği düşünülebilecek 16 özellik okunmuş ve kendilerinden 1-5 arasında bir puanlamaya tekabül edecek şekilde kesinlikle katılmıyorum (1); katılmıyorum (2); ne katılıyorum ne de katılmıyorum (3); katılıyorum (4); kesinlikle katılıyorum (5) cevaplarını vermişlerdir. Verilen bu cevaplara göre toplumda işe dair bakış açıları analiz edilmiştir.
Sorumluluğun İş Tercihlerine Etkisi
Benzer şekilde en az önem verilen özellikler işin ilginçliği oldu. Bir işin sorumluluk gerektirmesi o işin tercihini olumsuz yönde etkilemektedir. Aynı şekilde bedensel çalışma gerektiren işlere yönelik de olumsuz bir tutum söz konusudur. İşin saygınlığı, başarı hissi oluşturması, karar alma konumunda olması, yeni beceri kazandırması da öne çıkmasa da önemsenen özelliklerdir.
Kaza ve Ölüm Riski Olan İşler Gençler Tarafından Tercih Edilmiyor
Deneklerin demografik (yaş, cinsiyet) ve sosyo-ekonomik (eğitim, gelir) özelliklerine göre çapraz analizler yapıldığında iyi bir işte aranan özellikler sıralamasında önemli değişimler söz konusu olmasa da bu analizlerde bazı detaylar göze çarpmaktadır.
Eğitim düzeyi arttıkça sıralama değişmese de iyi bir işte aranan özelliklere verilen puanlamada dalgalanmalar gerçekleşmektedir. Dolayısıyla eğitimlilerin işten beklentilerinin daha fazla farkında olduğu söylenebilir.
Bir işte çalışma durumu «iyi bir işte aranan özellikler» konusunda önemli etki sahibi bir değişken olarak öne çıkıyor. Görüşülen kişiler arasında bir işte çalışanların iyi bir işte aradıkları en önemli özellik «iş garantisi» iken, çalışmayanlar «iyi bir ücret» beklemektedir. Çalışanlar bedenen çalışmayı en altta bir yere yerleştirirken çalışmayanlar daha yukarıda bir yere koyuyor.
Türkiye’nin En İtibarlı Meslekleri Listesine Buradan Ulaşabilirsiniz
İdeolojik ve Cinsiyete Göre Yargılar Mesleğe Bakışı Değiştiriyor
Hakkında ideolojik yargılarda bulunulabilecek imam, general, milletvekili gibi bazı mesleklerle ilgili puanlama dünya görüşü ve yaşa göre ciddi değişimler göstermektedir.
Hakkında cinsiyete göre yargıların değişebileceği Astrolog/Falcı, Dansöz, Temizlikçi gibi mesleklerle ilgili puanlamalar erkekler ve kadınlar arasında farklılaşmaktadır.
Bedensel Çalışma Gerektiren İşler Daha Düşük Puan Alıyor
Bedensel çalışma gerektiren işler genellikle masa başı işler olarak tabir edilen zihinsel emek gerektiren işlere göre daha düşük puanla puanlanmaktadır.
Araştırma kapsamında toplumda ideal bir işin düzenli ve çalışma ortamı rahat olan iş olarak görüldüğü anlaşılmaktadır.
Üniformalı meslekler olarak tabir edilen meslekler (General, Hekim, Hemşire, Polis vb.) genellikle eğitim ve gelir bakımından kendilerine benzeyen mesleklerden daha itibarlıdırlar.
