Maslow'un İhtiyaçlar Hiyerarşisi

Bu hayatta ne için yaşıyoruz, motivasyonumuz ne?

İşte Amerikalı psikolog Abraham Maslow bu soruya cevap vermek için "Maslow'un İhtiyaçlar Piramidi"ni oluşturmuş.

Abraham Maslow tarafından oluşturulan kişilerin gereksinimleri kuramı, motivasyon kuramları içinde önemli bir yere sahiptir. Bu kurama göre, insanların motivasyonu dış faktörlerden ziyade kişinin kendi içindeki ihtiyaçlara dayanmaktadır. Kişinin içinden gelen bu ihtiyaçlar ise bir hiyerarşi içinde gruplandırılmaktadır. Yani, kişiye dışarıdan gelen ödül veya ceza gibi faktörler, bu kurama göre motivasyon üzerinde çok da etkili değildir.

Maslow’un kuramına göre insanların ihtiyaçları sınırsızdır ve insan bir ihtiyacını giderdikten sonra başka bir ihtiyacı ortaya çıkar. Bir ihtiyacı giderme süreci içinde ise tamamıyla memnun olma durumu mümkün değildir. Bu esnada, giderilmemiş ihtiyaçlar kişi için büyük bir motivasyon kaynağıdır, bireyi güdüler ve birey neyi henüz elde etmemişse ona ilgi gösterir. Fakat, ihtiyaç giderildikten sonra bu ihtiyaca yönelik motivasyon davranışlar üzerindeki belirleyici etkisini kaybeder. Maslow’a ait ihtiyaçlar hiyerarşisi de, alt düzeydeki ihtiyacın karşılanmadan üst düzeydeki ihtiyacın karşılanmasının anlamsız olması ilkesi üzerinde kurulmuştur. İhtiyaçlara ait hiyerarşi basamaklarla/düzeylerle ifade edilmektedir.

Bu model, eksiklik ihtiyaçları ve büyüme ihtiyaçları olarak ikiye ayrılabilir. İlk dört seviye genellikle eksiklik ihtiyaçları olarak adlandırılır ve en üst düzey büyüme ihtiyaçları olarak bilinir. Eksiklik ihtiyacı, yoksunluk nedeniyle ortaya çıkar ve karşılanmadığında insanları motive ettiği söylenir. Ayrıca, bu ihtiyaçları karşılama motivasyonu, reddedildikçe daha da güçlenecektir. Örneğin, bir kişi yemek yemeden ne kadar uzun süre durursa, o kadar daha aç hale gelir.

Maslow, başlangıçta bireylerin daha yüksek büyüme ihtiyaçlarını karşılamak için ilerlemeden önce daha düşük düzeyde eksiklik ihtiyaçlarını karşılamaları gerektiğini belirtmiştir. Ancak daha sonra, ihtiyaçların karşılanmasının “ya hep ya hiç” olgusu olmadığını, önceki ifadelerinin “bir sonraki ihtiyaç ortaya çıkmadan önceki bir ihtiyacın yüzde 100 karşılanması gerektiği konusunda yanlış bir izlenim vermiş olabileceğini” söyler.

Bir eksiklik ihtiyacı 'az ya da çok' karşılandığında, gider ve faaliyetlerimiz alışkanlık olarak henüz tatmin olmadığımız bir sonraki ihtiyaçları karşılamaya yönelir. Bunlar daha sonra göze çarpan ihtiyaçlarımız haline gelir. Bununla birlikte, büyüme ihtiyaçları hissedilmeye devam eder ve devreye girdikten sonra daha da güçlenebilir.

Büyüme ihtiyaçları, bir şeyin eksikliğinden değil, bir kişi olarak büyüme arzusundan kaynaklanır. Bu büyüme ihtiyaçları makul bir şekilde karşılandıktan sonra, kişi kendini gerçekleştirme adı verilen en yüksek seviyeye ulaşabilir.

Her insan hiyerarşiyi bir kendini gerçekleştirme seviyesine doğru ilerletme yeteneğine sahiptir ve bunu ister. Ne yazık ki, ilerleme daha düşük düzeydeki ihtiyaçları karşılayamama nedeniyle kesintiye uğrayabilir. Boşanma ve iş kaybı gibi yaşam deneyimleri, bireyin hiyerarşi seviyeleri arasında dalgalanmaya neden olabilir. Bu nedenle, kimse hiyerarşide tek yönlü bir şekilde hareket etmeyecek, ancak farklı ihtiyaç türleri arasında gidip gelebilecektir.

Maslow'un İhtiyaçlar Piramidindeki İhtiyaçlar en alt basamaktan en üst basamağa şu şekilde kategorize edilebilir:

1. Fizyolojik ihtiyaçlar: Bunlar insanın hayatta kalması için biyolojik gereksinimlerdir; hava, gıda, içecek, barınak, giyim, sıcaklık, cinsellik, uyku.

Bu ihtiyaçlar karşılanmazsa, insan vücudu en iyi şekilde çalışamaz. Maslow, diğer tüm ihtiyaçlar bu ihtiyaçlar karşılanana kadar ikincil hale geldiğinden fizyolojik ihtiyaçları en önemli olarak kabul etmiştir.

2. Güvenlik ihtiyaçları: Bireyin fizyolojik ihtiyaçları karşılandıktan sonra, güvenlik ve güvenlik gereksinimleri göze çarpar. İnsanlar yaşamlarında düzen, öngörülebilirlik ve kontrol isterler. Bu ihtiyaçlar aile ve toplum tarafından karşılanabilir (örneğin polis, okullar, iş ve tıbbi bakım).

Duygusal güvenlik, finansal güvenlik (istihdam, sosyal refah), yasa ve düzen, korkudan kurtulma, sosyal istikrar, mülk, sağlık ve refah (kazalara ve yaralanmaya karşı güvenlik) bunlara örnek verilebilir.

3. Sevgi ve aidiyet ihtiyaçları: Fizyolojik ihtiyaçlar ve güvenlik ihtiyaçları karşılandıktan sonra, insan ihtiyaçlarının üçüncü seviyesi sosyallik ve aidiyet duygularını içerir. Kişilerarası ilişkilere duyulan ihtiyaç davranışı motive eder.

Dostluk, samimiyet, güven ve kabul, sevme ve sevilme,bir grubun parçası olmak (aile, arkadaşlar, iş) bu basamakta ihtiyaç duyulan şeylerdir.

4. Saygı ihtiyaçları: Maslow'un hiyerarşisinde dördüncü düzeydir. İki kategoriye ayrılır: (i) kendine saygı (haysiyet, başarı, ustalık, bağımsızlık) ve (ii) başkalarından saygı arzusu (statü, prestij).

Maslow, saygı ve itibar ihtiyacının çocuklar ve ergenler için en önemlisi olduğunu ve gerçek benlik saygısından önce geldiğini belirtir.

5. Bilişsel ihtiyaçlar: İlgi ve anlayış, merak, keşif, anlam ve öngörülebilirlik ihtiyacı.

6. Estetik ihtiyaçlar: Takdir, güzellik, denge, form vb.

7. Kendini gerçekleştirme ihtiyacı: Maslow'un hiyerarşisinde en üst düzeydir ve bir kişinin potansiyelini, kendini gerçekleştirmesini, kişisel gelişimini ve en yüksek deneyimleri aramasını ifade eder. Maslow bu seviyeyi, mümkün olan her şeyi başarma, kişinin "olabileceği her şeyi olma" olma arzusu olarak tanımlamaktadır.

8. Kendini aşma ihtiyacı: Kişi, kişisel benliğin ötesine geçen değerlerle motive edilir (örneğin, mistik deneyimler ve doğa ile ilgili belirli deneyimler, estetik deneyimler, cinsel deneyimler, başkalarına hizmet, bilimin peşinde koşma, dini inanç, vb.).

Bu ihtiyaçların alacağı özel biçim elbette kişiden kişiye büyük değişiklik gösterecektir. Bir bireyde ideal bir anne olma arzusu şeklinde olabilir, diğerinde atletik olarak ifade edilebilir ve yine başka bir kişide resim çizmeyle veya icatlarla ifade edilebilir.

Maslow, ihtiyaç sırasının dış koşullara veya bireysel farklılıklara bağlı olarak değişebileceğini söyler. Mesela bazı bireyler için benlik saygısı ihtiyacının sevgi ihtiyacından daha önemli olduğunu belirtir. Diğerleri için, yaratıcılık ihtiyacı en temel ihtiyaçların yerine geçebilir.

Maslow ayrıca çoğu davranışın çok motivasyonlu olduğuna dikkat çekmiş ve “herhangi bir davranışın sadece bir tanesinden ziyade temel ihtiyaçların birkaçı veya tümü tarafından aynı anda belirlenme eğiliminde olduğunu” belirtmiştir.

Maslow'a göre kendini gerçekleştirmeye yol açan davranışlar:

Hayatı bir çocuk gibi tam konsantrasyon ve kendini verme ile deneyimlemek.
Güvenli yollara bağlı kalmak yerine yeni şeyler denemek;
Gelenek, otorite veya çoğunluğun sesini dinlemek yerine deneyimleri değerlendirirken kendi duygularımızı dinlemek;
Bahane üretmemek, numara yapmamak ve (kendimize) dürüst olmak;
Görüşleriniz çoğunluğun görüşleri ile örtüşmüyorsa dışlanılmaya hazır olmak;
Sorumluluk almak ve çok çalışmak;
Eleştiri karşısında savunma mekanizmalarınızı tanımlamaya çalışmak ve onları bırakmaya cesaret etmek.

Her ne kadar insanlar kendilerine özgü bir şekilde kendilerini gerçekleştirseler de, belirli özellikleri paylaşma eğilimindedirler. Ancak, kendini gerçekleştirme bir derece meselesidir, Maslow'a göre "Mükemmel insan yoktur". Kişinin kendini gerçekleştirmesi için bu özelliklerin tümünü barındırmasına gerek yoktur, aynı şekilde bu özellikleri gösteren herkes de kendini gerçekleştirmiş değildir.

Maslow kendini gerçekleştirmeyi mükemmellik ile eş tutmamıştır. Kendini gerçekleştirme sadece kişinin potansiyeline ulaşması demektir. Yani, birisi aptal, savurgan ve kaba olabilir ve yine de kendini gerçekleştirmiş olabilir. Maslow'a göre nüfusun yüzde ikisinden daha azı kendini gerçekleştirmeyi başarıyor.