Eleştirel Düşünmeye Kısa Bir Bakış

Eleştirel düşünme erken dönem Yunan filozoflarından bu yana zihinlerimizde yer eden bir kavramdır. Peki, neden şu sıralarda çok da ön planda değildir? Bunun en büyük sebebi anlam karmaşası olabilir.

İçerisinde geçen ‘eleştiri’ kelimesi günlük hayatımızda çoğunlukla negatif bir bağlamda kullanılır. Bu kullanım şeklinden dolayı ise negatif bir bakış açısı oluşmuş olabilir. Bu anlam karmaşıklığını çözmek için gelin bu terime biraz daha yakından bakalım.

1. Eleştirel Düşünme Nedir?

Eleştirel düşünme tanımı tartışmalıdır denebilir. Farklı tanımlarda küçük değişimler olsa da hepsinin temelindeki düşünce aynıdır. Olaylar ve fikirler arasındaki mantıksal bağlantıyı oluşturup rasyonel sonuçlar oluşturma çalışmasıdır. Tanımı amaca, düşünme sürecinin odak noktalarına ve bileşenlerine göre değişimler gösterebilir. Yani aynı eleştirel düşünme bileşenlerine sadık kalarak tüm hedefler için rasyonel sonuçlara ulaşabileceğimiz anlamı çıkartılamaz.

Hayatımıza birçok açıdan katkıda bulunan bir yetenektir. Kendimizi ve çevremizi mantık çerçevesinde değerlendirip yüksek verimli sonuçlara ulaşmamızı sağlar. Ancak değinilmesi gereken en önemli nokta ise her zaman kullanılmasının mantıklı olup olmadığıdır. Eleştirel düşünmenin kendisi için de aynı tekniği uyguladığımız zaman bunun cevabını görebiliriz. Her durumda eleştirel düşünmeye başvurmak mantıklı değildir. Özellikle saf duygu içeren birçok olay karşısında mantığı devreye sokmak olayları doğru değerlendirmemizi engelleyecektir.

2. Önemi Nedir?

Özellikle eğitim hayatımızda hepimizin yaptığı en büyük hatalardan biri problemlerin çözümünü ezberlemektir. Bu ve buna benzer birçok anı bu tekniğimizle kurtarabilsek de karşımıza daha karmaşık bir problem çıktığında genelde kalem bile oynatamadığımızı görürüz. Eleştirel düşünme ise bize problemlere karşı nasıl bir yol izlememiz gerektiğini gösterir.  

Aynı zamanda hatalı ideolojileri tespit etmemizi kolaylaştırır. Bu sayede kendi fikirlerimizdeki mantık hatalarını da bularak geliştirebiliriz ve tartışmalarda kendimizi daha rahat bir şekilde savunabiliriz. Ayrıca en önemli nokta ise kendi bilişsel hatalarımızı fark etmemizi kolaylaştırır.

Kısacası hayata ve düşüncelere karşı olan duvarlarımızı yıkmamızı sağlar. Kendimizi tanımamızı, eksiklerimizi görmemizi ve mantıklı bir şekilde hayatımızın kontrolünü elimize almamızı sağlayan en önemli adımdır.

3. Süreç Nasıl İşler?

Eleştirel düşünme temelinde akılcılık vardır. Bu yüzden akılcılığın temellerine sahip olduğumuzdan emin olduktan sonra yola çıkabiliriz.

Öncelikle bilimsel araştırma metotları hakkında bilgi sahibi olmalıyız. Bu yöntemleri kullanarak önümüzdeki problemleri değerlendirebilir ve mantıklı sonuçlar çıkartabiliriz. Bu süreçte karşımıza bizleri engelleyebilecek olayların da farkında olmamız gerekir. Kendi kendimizin düşünme sürecini engellediğimiz en önemli olgu ise beynimizdeki kısa yollardır. Bu kısa yollar bizlerin mantıksal olarak değil psikolojik olarak karar almaya iten bir süreçtir. Buna örnek olarak bulunabilirlik etkisini verebiliriz. Bir olay ne sıklıkta düşünülüyorsa yaşanılan bir olayın irrasyonel bir şekilde bu olasılığa bağlanmasını bu etkiye örnek olarak verebiliriz. Bunun sebebiyle de birçok kararımız sekteye uğrayabilir ve mantıksız bir kararla süreci sonlandırma ihtimalimiz yüksektir.

Ayrıca eleştirel düşünmeye en büyük engel taraflı düşüncelerdir. Bir ideolojiye ne kadar bağlı olursak mantıklı karar verme sürecimiz o kadar sekteye uğrayacaktır.

4.Hangi Özelliklere Sahip Olmalıyız ?

-Konuyu rasyonel bir şekilde ele alabilmeliyiz.

-Farklı fikirlerde argümanları tarafsız ve ayrıntılı bir biçimde değerlendirebilmeliyiz.

-Bu argümanlardan yola çıkarak fikrimizi bilişsel kısa yollarımızın ve çevre etkenlerinin baskısını dikkate alarak ortaya koyabilmeliyiz.

-Argümanımızı destekleyecek maddeleri belirleyerek destek sağlayabilmeliyiz.

Basit bir şekilde yeteneklerimizi bu şekilde oluşturabiliriz. Fikirlerimizi kanıtlarla destekledikten sonra ise diğer insanların görüşlerine açık olarak kendimizi ve argümanımızın eksik noktalarını kapatabilmek son noktayı koyacaktır.

Belirtmek istediğim son nokta ise bu yazımda eleştirel düşünmenin neredeyse çok küçük bir kısmına değindim. Daha ayrıntılı araştırmalar yapıldıkça aslında çok daha derin ve üzerine tartışılabilecek birçok noktası olduğu görülebilir. İleri okumalara buradan ve buradan ulaşabilirsiniz.