Fareler bir tehdit karşısında sadece kendi çevresine yardım etmeyi tercih ediyor. İnsanlar arasında da benzer bir durum olabilir mi?
Kaliforniya Üniversitesi’nde yapılan bir çalışmaya göre, fareler diğer fareleri anlamak için empati kuruyor fakat tanımadığı farelere yardım etmekten kaçınıyor.
Yaklaşık on yıl önce bilim insanları, farelerin acı çeken başka fareler gördüğünde sadece tanıdığı fareyi kurtarmaya çalıştığını ve kim olduğunu bilmediği farelere aynı şekilde davranmadığını keşfetmişti. Yeni çalışma, farelerin tehlike anında yakınlarını önceliklendiren hareketlerini kontrol eden bölgenin beyindeki yerini tam olarak saptadı. İlgili çalışma, insanların da aynı sinirsel eğilime sahip olabileceğini öne sürüyor.
Nasıl?
Fareler ve insanlarda empati temelli yardımla ilgili benzer sinir ağlarının bulunması, diğerkamlığın memelilerde ortak olarak bulunan nörobiyolojik sistemlere dayandığına dair yeni deliller sağlıyor. Fakat empati sürecinin harekete dönüşmesi için, sinirsel ödül mekanizmasının tetiklenmesi gerekiyor. Çeşitli teknolojiler kullanılarak, farelerde empati sürecinin bir başka farenin zor durumda olmasına bir tepki olarak başladığı tespit edildi. Fakat söz konusu tetiklenme; tehlike altında olan farenin, ona yardım eden farenin grup kimliğine benzer özelliklere sahip olduğu bir koşulda gerçekleşti.
Fotoğraf: Inbal Ben-Ami Bartal (Çalışmanın Baş Yazarı, Psikobiyoloji Yardımcı Doçent – Tel Aviv Üniv.)
Çalışma esnasında altmıştan fazla kafeslenmiş fare çifti iki hafta boyunca izlendi. Bazı çiftler aynı soy veya genetik kabileden gelirken, diğerleri farklı özellikler taşıyordu. Her bir deneyde, bir fare saydam bir silindir içerisinde tuzağa düşürüldü. Diğer fareler ise silindiri çevreleyen geniş bir alanda serbest şekilde gezinmeye bırakıldı.
Dolaşan farelerin gösterdiği eğilimler, bağlantılı olduğu sinirsel kökleri anlamak adına pek çok kıstasla birlikte incelendi. Sonuç olarak, yardım eden farelerin beyinlerindeki ödül mekanizmasının sadece kendi grubuna ait bir fareyi kurtarırken etkin olduğu görüldü.
Tehlike altındaki farelerin kimliği, bunu gören farenin sinirsel tepkisini ve yardım etme kararını çarpıcı bir biçimde etkiliyor. Bu bulgu grup içi önyargının biyolojik sistemleri ortaya koyuyor.
Hakemli ve açık erişimli bilimsel dergi eLife’da yayımlanan bulgulara göre diğerkamlık; sempati ve suçluluk ile değil, sosyal bağlar ve aşinalık bilinciyle harekete geçiyor. Bu durum kemirgenlerde veya insanlarda bir değişiklik göstermiyor.
Özetle,
İnsanlar ve diğer memeliler beyinlerinde hemen hemen aynı empati ve ödül mekanizması bölgelerine sahip. Bu durum, insanların diğer insanlara ve dahi canlılara yardım etmesi söz konusu olduğu benzer eğilimler taşıyabileceğini üstü kapalı olarak anlatıyor. Empatinin tek başına yeterli olmadığı, aidiyet ve ortak kimlik taşıma hissiyatlarına sahip olunması gerektiğinin altı çiziliyor.
Dinler, toplumlar ve ırklar arası çatışma ile nativizmin global ölçekte artması gerçeği bulgularla birleşince şu sonuçlar ortaya çıkıyor: Toplumsal bütünleşme, insanlar arasındaki iş birliğini ayrımcılıktan daha çok canlandırabilir. Grup kimliğini öne çıkarmak, empati yetilerini artırmaktan daha güçlü bir etki yaratabilir.
