Madde Madde Kinizm Nedir?

Hedonizmin karşıtı olarak bilinir Kinizm düşüncesi. Doğa durumundan farklı olan insan yaşamlarına tepki, umursamaz bir tavır ve kendine haslık...Birçoğumuzun kulağına aşina olmayan bu kelimeyi okuduğum bir yerde gördüm ve ardından araştırmaya başladım. Bu bağlamda sizlerle de bu farklı bilgiyi paylaşmak adına yazımı sizlerle buluşturuyorum.

• Kinizm nedir? Ne zaman ve nasıl ortaya çıkmıştır?

Kinizm; zenginlik, güç, şöhret gibi tüm insani duygulardan uzaklaşıp bambaşka bir sadelik ve soyutlanma anlayışıyla yaşamına devam etme düşüncesidir. Hedonizmin aksine insani duygulardan uzaklaşmaktır temeli. Kinizm için var olan temeller; akıl, doğa, kendi kendine yetmek ve özgürlüktür. Gelenekler gereksiz bulunur kiniklere göre…

Kinizmin amacı “arete” veya “virtus” olarak ifade edilir. Anlamı “erdemin ve mutluluğun zirvesine ulaşmak” tır. Onlara göre yaşam koşulları kişinin duyguları ve düşünceleri üzerinde öylesine etkilidir ki yaşam koşullarını değiştirmeden düşünceleri ve duyguları değiştirmek çok güçtür. Kinikler yaşam stillerini kökten değiştirmek amacı ile sosyal düzeni ve toplumsal değerleri hiçe saymışlar, bu da onların toplumdan dışlanmalarına neden olmuştur. Askesis adını verdikleri, kendi kendine yetme pratikleri yaparak, yaşam koşullarını sadeleştirmeye, ihtiyaçları minimuma indirmeye ve bu sayede erdemin en yüksek mertebesine erişmeye çalışırlar. Kuşkusuz toplum düzenine hakim otoriteler bu felsefi yaklaşımdan hoşlanmazlar. Klasik kinizm anarşizmin kurucusu olarak itibar görmüştür.

• Kinizmin kurucusu kimdir?

Bu düşüncenin kurucusu Sokrates'in öğrencisi olan Antisthenes (MÖ 446 - MÖ 366) olarak kabul edilse de, kinizm denildiğinde çoğu zaman akla gelen ilk kişi, hayatını kendine yetmeye ve utanç duygusunun yoksunluğuna adayan Sinoplu Diyojen'dir. Diyojen’in ününe ün katan bir başka özelliği ise “Dünya Vatandaşlığı” kavramını ilk kez kullanması olmuştur. Ona nereli olduğunu soranlara kozmoslu yani evrenli olduğu yanıtını verirdi.

İlk kinikler, kendilerinden hoşnut olmayanlara "havladılar", Atina görgü kurallarını reddettiler ve doğada yaşadılar. Kinik felsefeyi benimseyenler, umursamazlığı alışkanlık edinmiş kişilerdir. Öyle ki Diyojen, bu umursamazlığı başka bir seviyeye çıkarmıştır. Söylenenlere göre kendisi, zamanında bir fıçının içinde yaşayıp, asgari düzeyde kıyafetle dolaşırdı. Hatta dilenmeyi bile iyi karşılardı. Şu anda bu durumu garipsemeniz elbette normal. Bizim için utanç verici olabilecek bu olay, Diyojen ve bu düşünceyi benimseyenler için gayet olağandı. Zamanında kendini aşağılayanlar içinse Diyojen şu cevabı verir:

O aşağılamış olabilir; ama ben aşağılanmadım.

Diyojen, bir krala da normal bir vatandaşa da aynı şekilde davranırdı. Kendisine "Dile benden ne dilersen" diyen Büyük İskender'e, güneşinin önünden çekilmesini söyleyecek kadar bu düşünceyi benimsemiş ve uygulamaktan hiçbir zaman çekinmemiş birisidir.

Gündüz vakitleri elinde fenerle "Bir adam arıyorum." diyerek sokaklarda gezerdi. Bunu yaparak, Atina'da "adam" yani iyi ve erdemli birini görmediğini anlatmaya çalışmıştır.

Kinik yaşamı deneyimlemek için, böyle bir özgürlüğün gerektirdiği çeşitli fiziksel zorluklara göğüs germek gerekiyordu. Kinikler bedenlerini, ruhlarının iyiliği için eğitirler. Bunu benimseyen Diyojen efendisinin çocuklarına da gerekli miktarda spor yaptırırdı.

Diyojen'e değerli bir varlığı olup olmadığı sorulduğunda "Var." deyip üzerinden değerli bir şey çıkmayınca onunla alay edenlere göğsünü açıp "İçinde birbirinden güzel şeyler olan bu vücudu taşıyorum ama senin gözlerin kapalı olduğundan göremiyorsun." demiştir.

• Doğal yaşamdan kopuşa bir tepki midir Kinizm?

Kiniklerin temel felsefi konumları, zamanın uygarlık değerlerine yönelik aldırmaz tavırları ve eleştirel yaklaşımları tarafından şekillenir. Onların temel etik ilkesi erdemdir ve bundan anladıkları da, insanın özgürlüğü ve kendi iç bağımsızlığı ile yaşamını sürdürmesidir. İnsan, her tür gereksinmeye olan bağımlılığından kurtulmalıdır. 

Kinizme göre, insan kendi kendisine dayanmalıdır, ki erdemli, yani kendine yetebilen bir kişi olabilsin. İnsanın doğaya karşı geliştirdiği toplumsallık, büyük ölçüde gereksiz ve yozlaştırıcı nitelikler arz eder; kinikler buna karşı doğal ve sade yaşamı öne çıkarırlar.

Kinizm doğadan kopuşa bir tepki olarak gözüküyor olsa da, bu denli umursamıyor olma hali insanın yaşamını devam ettirebilme sürecinde ona nasıl etki ederdi?

Kimimiz içten içe oldukça iyi etki eder, hiçbir şeyi umursamıyor olmak belki de birçoğumuzun arzu ettiği bir ruh halidir, şeklinde cevap verecek olabilir. Kimimiz de kimseyi umursamazsan kimse de seni umursamaz ve yaşamında pek de saygın bir şekilde olamayabilirsin, cevabını verecek de olabilir.

Şahsen iki düşünce de mantıklı gelebilecek düşünceler birçoğumuza… Bizler Kinizm felsefesinin içerisinden bizlere artı değer katabilecek düşünceleri alıp hayatımıza farklı bir perspektif daha katabiliriz. Her düşünce saygın olmasa da elbette dinlenmeye değerdir. Dinledikten sonra ‘akıl süzgecinden’ geçirip mantıklı olup olmayışına karar verebilmek ve objektif birer yorumcular olabilmek dileğiyle…

Diyojen’e atfedilen ilginç bir anekdot daha vardır. Bir gün Diyojen zengin ve kibirli bir adamla bir köprü üzerinde karşı karşıya gelir. Köprü o kadar dardır ki iki kişiden birinin diğerine yol vermesi gerekir. Zengin adam, Diyojen’e küçümseyerek bakar ve “Ben bir sokak serserisine asla yol vermem!” der. Diyojen tek adımla geriye çekilirken “Ben veririm!” der.

Bu hikayenin de katkısıyla olacak günümüzde batı dillerinde kinik sözcüğü “her şeyi hafife alan, överken bile iğneleyen” kişiler için kullanılmaktadır. Hedonizm’in karşıtı olarak da tanımlanan kinizm kendini tüm kurallardan soyutlayan ve doğanın bir parçası olarak özgür olan bireyi tarif etmekte de kullanılır.

Kinizme gönderme yaparaktan, bizleri tutsak eden düşüncelerden ve ‘şey’lerden arınabilmek dileğiyle… Belki de böylece daha özgür düşünebiliriz insanlık olarak; yargılamadan, kalıplaştırmadan...