Klasikleşmişin Dışında Sanat Anlayışı İle Marcel Duchamp

28 Temmuz 1887’de Fransa’da doğmuştur. Babası başarılı bir noter olan Marcel ve Duchamp ailesi, bölgenin en güzel evinde oturuyorlardı.

 Sanatçı bir ailenin 4. Çocuğudur. İki ağabeyi başarılı sanatçılardı: ressam Jacques Villon ve heykeltıraş Raymond Duchamp Vıllon. Duchampın kız kardeşi şair annesi amatör bir sanatçı ve büyükbabası ise bir oymacıydı. Sanat ile iç içe büyüyen Duchamp kendi kariyerini de yine bu yönde çizmiştir. Annesi Duchamp’ı çizdiği bu kariyer yolunda daima desteklemiştir. 

1904 yılında lise öğrenimini tamamlayan Duchamp, ardından Paris’te yaşayan abisinin yanına giderek burada Julian Akademisi’nde eğitimine devam etmiştir. 

Julian Akademisi

Kariyerinin ilk başlarında İzlenimcilik akımının etkisinde sanatına şekil veren Duchamp’ın bu akım ekseninde ortaya koyduğu ilk eser, Marcel Lefrançois’in Portresi‘dir. 

 1908’de Paris’in yakınlarında bulunan Neuilly’ye yerleşerek 1913 yılına dek burada “Courrier Français” gazetesinde çalışmıştır. 

Kariyerinin sonraki dönemlerinde ise fauvizm ve kübizmin etkisiyle eserler üretmiştir.

1913 yılına kadar Paris’te yaşayan sanatçı bu süre içerisinde ev verimli dönemini 1912 yılında geçirir ve birçok önemli eserini bu yıl ortaya koyar. 1912 yılında yaptığı ‘’Merdivenden İnen Çıplak’’ adlı tablosuyla Fütürizme yaklaşmıştır. Tablonun birbirini izleyen evrelere bölünmüş hareketiyle zaman ve uzamı dile getirmeye çalışmıştır.

Merdivenden İnen Çıplak 

Resim merdivenden inen çıplak bir kadın tasviri üstüne oluşsa da zihinlerde canlanan ilk görüntüyü eserde görmek mümkün değildir. Duchamp eserinde kadının merdivenden inerken ki mekanik vücut hareketlerine yer vermiştir. Eserde çizilen kadının merdiven inerken ki hareketlerini birleştirip, mekanik bir görüntü yaratmıştır diyebiliriz.

Duchamp eserini Salon des Indépendents göndermiştir. Gönderilen eserleri değerlendirecek bir jüri olmamasına rağmen Duchamp’ın eseri, kübizm akımının ilkelerine aykırı bulunur ve beğenilmez. Ayırıcı adından dolayı da tepki çeken resim, düzenlenme kurulu tarafından bazı değişikliklere uğraması gerektiği yönünde yorum alır. Fakat bu talebi Duchamp kesin bir dille reddeder ve sansüre maruz kalan eserini sergiden geri çeker. Bu olay Duchamp’ın bireyselleşmesine, geçmiş yargılardan kurtulmasına ve grupların kuralları yerine, kendi tarzıyla ilerlemesinde önemli bir rol oynamaktadır.

1912 ayrıca, daha sonra Duchamp’ın sanatında merkezde yer alacak “readymades” sanat anlayışının filizlendiği sene olarak kabul edilir. 

 Birinci Dünya Savaşı’na tepkili olan Duchamp, 1915 yılında Amerika’ya taşınır.  New York’a yerleşen Marcel Duchamp, orada arkadaşı Francis Picabia ile tekrar karşılaştı ve 1918 yılına kadar orada kaldı. Geri döndüğünde ünlü bir kişi gibi karşılandı. O yıllarda önemli eseri “Büyük Cam” üzerinde çalışmaya başladı.

Büyük Cam

1917 yılında Bağımsız Sanatçılar Derneği’nin kurucu kadrosunda yer alır. Fakat sergi için gönderdiği Fountain adlı eserinin kabul edilmemesi sonucu dernekten ayrılır. Eser belki dernek tarafından Kabul edilmez ama I. Dünya Savaşı’nın etkisiyle şekillenen, alışılmış düzene bir başkaldırı olan Dada Hareketi’nin sembolü haline gelir ve Duchamp’ın Dada Hareketinin öncüleri arasındaki yerinide netleştirir.

DADA HAREKETİ (DADAİZM) 

Dadaizm birinci dünya savaşı zamanı ortaya çıkmıştır ve Birinci Dünya Savaşının kanlı manzarasından etkilenmiş bir akımdır. Dada estetik ve sosyal değerlere, kalıplara meydan okuyan ve sanatın burjuvalaşmasına karşı olan bir akımdır.  Dadaizm öncüleri Kübizm, Fütürizm ve Ekspresyonizm gibi sanat hareketlerinden de etkilenmişlerdir. 

Dada’da asıl amaç seyircinin gözüne hitap eden ve çoğunluğun beğenisini alabilecek eserler üretmek değildir. Dada, seyirciye sanat nedir, sanatçı ne yapar ve sanat eseri neye denir gibi sorular sormayı ve seyircinin bu kavramları sorgulamasını hedefler.

READYMADES

Dada’nın bir başka klasikleşmiş kalıpları yıkan ve sanata yeni bir açı getiren özelliği de readymades yani hazır nesnenin sanatçının ana malzemesi olabileceğini kabul etmesidir.

Bu aslında sanatçı kendi sanat eserine kendi elleriyle yaratmalı düşüncesine bir başkaldırıdır.

Radymades’e göre sanatta önemli olan kullanılan malzeme değil sanat eserinin arkasında yatan düşünce yapısıdır. Sanatçıyı sanatçı yapan sıradanlaşmış nesneyi fonksiyonundan koparıp ona yeni bir anlam kazandırmasıdır. 

Readymades terimi ile bütünleşmiş olan; sanata değil, sanatçıya inanırım diyen Duchamp, retinal sanat (göze hitap etmeyi hedefleyen sanat) yerine kavramsal sanat anlayışıyla yani zihni sorgulamaya iten ve zihne hitap eden sanatı tercih eder 

Genelde gündelik hayatta fayda bakımından çok tercih edilen ve seri üretilen nesneleri seçip, sanatını bu nesneleri kullanarak icra eden Duchamp, eserde kullanılan nesne için readymades yani hazır nesne terimini kullanır. Çünkü Duchamp’a göre sıradan bir nesne, sanatçının seçimiyle bir sanat eseri olarak kabul edilebilir ve böylece sanatçı eserine kendi yaratmalıdır anlayışı bozulmuş olur.

Duchamp ilk hazır nesne çalışması olarak kabul edilen Bicycle Wheel adlı eserini 1913 yılında üretmiştir. 

Bicycle Wheel

Dada ve Readymade denildiği zaman ilk akla gelen Fountain (çeşme) zamanında birçok tartışmanın da odağında yer almıştır. Fountain, 1917 yılında Duchamp’ın Bağımsız Sanatçılar Derneği’nin “Jüri yok, ödül yok” mottosuyla düzenledikleri sergiye Duchamp tarafından gönderilmiştir ancak bir sanat eseri olarak kabul görülmemiş ve eser sergiye alınmamıştır.

Fountain

Sanat dünyasında tartışmalara neden olan eserin neden bir sanat eseri olduğuna dair The Blind Man adlı dergiden 3 argüman yayınlanır. The Blind Man (Kör Adam) New York’ta yaşayan dadaistler tarafından yayınlanan bir sanat dergisiydi. Dergide dadaistlerin Fountain’in bir sanat eseri olduğuna yönelik öne sürdüğü 3 argüman şu şekildeydi;

1. Eser sanatçının eliyle meydana gelmemiş bile olsa, eserde kullanılan nesneyi sanatçı seçmiştir ve bu yaratıcı bir süreçtir.
2. Obje gündelik hayatta kullanım özelliğinden koparıldığı için sanat eseri oldu
3. Objeye sanatçı kendi yorumunu katarak, yeni bir isim verdiğinden dolayı obje artık yeni bir anlam kazanmıştır.

 İnsanları sanatı ve sanatçıyı sorgulamaya iten ve sanat algısını değiştiren bu eser 2004 yılında yani Duchamp’ın ölümünden 36 yıl sonra 20. Yüzyılın en etkili sanat eseri seçilmiştir.

Duchamp’ın bir diğer fikir ayrılıklarına neden olan bir diğer eseri de Leonardo Da Vinci’nin en ünlü eserlerinden olan Mona Lisa’ya sakal bıyık çizip, L.H.O.O.Q adını verdiği reprodüksiyondur. Bu eser için dadaizm akımının Avrupa’daki simgesi diyebiliriz. Duchamp sıradan bir kartpostalın üstünde olan Mona Lisa görüntüsüne sakal, bıyık çizmiş ve altına L.H.O.O.Q harflerini yazmıştır. Harfler yakından Duchamp’ın bu harfleri yazarak bir kelime oyunu yaptığı anlaşılıyor. 

L.H.O.O.Q

Duchamp, 1923 yılında aktif sanatçı olmadığını ve satranç gibi diğer ilgi alanlarıyla ilgileneceğini açıklar. René Clair’s Entr’acte (1924) adlı filmde Duchamp’ı satranç oynarken görmek mümkündür. Ayrıca Satranç şampiyonları için posterler tasarlar ve katıldığı bir yarışmada “satranç federasyonu ustası” ünvanını kazanır. Duchamp her ne kadar aktif bir şekilde sanat camiasında yer almayacağını belirtse de birçok önemli eseri ve işi 1923 yılından sonra yapmıştır. Bunlardan biri 1922’de yapmaya başladığı Büyük Cam adlı eserini 1924 yılında bitirmesidir.

 Duchamp, dada hareketinin öncü isimlerinden biri olmasının yanı sıra, sürrealizm, soyut dışavurumculuk, pop art gibi akımlar için de kilit isimlerdendir. Klasik sanat anlayışını reddeden ve sanata yeni bir perspektif kazandıran sanatçı, 2 Ekim 1968 yılında aramızdan ayrılmıştır.