Kesinlikle Bilmeniz Gereken Dil ve Anlatım Kuralları

İş ve eğitim hayatında yabancı dil kadar Türkçeyi doğru kullanmak da çok önemlidir. Bu yüzden sizlere herkesin kesinlikle bilmesi gereken bazı dil ve anlatım kurallarını derledik.

“de/ da” Bağlacının ve “ -de/ -da” Durum Ekinin Yazımı

Bağlaç Olan da / de’nin Yazılışı

Bağlaç olan da / de ayrı yazılır ve kendisinden önceki kelimenin son ünlüsüne bağlı olarak büyük ünlü uyumuna uyar.

Kızı da geldi gelini de.

Durumu oğluna da bildirdi.

Sen de mi kardeşim?

Konuşur da konuşur.

UYARI: Ayrı yazılan da / de hiçbir zaman ta / te biçiminde yazılmaz: Gidip de gelmemek var, gelip de görmemek var (Gidip te gelmemek var, gelip te görmemek var değil)

UYARI: Da / de bağlacını kendisinden önceki kelimeden kesme ile ayırmak yanlıştır: Ayşe de geldi (Ayşe’de geldi değil).

Bulunma Durumu Eki -da / -de / -ta / -te’nin Yazılışı

Bulunma durumu eki getirildiği kelimeye bitişik yazılır: devede (deve-de) kulak, yolda (yol-da) kalmak, ayakta (ayak-ta) durmak, işte (iş-te) çalışmak vb.

Yurtta sulh, cihanda sulh. (Atatürk)

Noktalı Virgül ve İki Noktanın Farkı

İki Nokta (:)

Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonuna konur.

Millî Edebiyat akımının temsilcilerinden bir kısmını sıralayalım: Ömer Seyfettin, Halide Edip Adıvar, Ziya Gökalp, Mehmet Emin Yurdakul, Ali Canip Yöntem.

Kendisiyle ilgili açıklama verilecek cümlenin sonuna konur:

Bu kararın istinat ettiği en kuvvetli muhakeme ve mantık şu idi: Esas, Türk milletinin haysiyetli ve şerefli bir millet olarak yaşamasıdır. (Atatürk)

Noktalı Virgül (;)

Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya takımları birbirinden ayırmak için konur.

Erkek çocuklara Doğan, Tuğrul, Aslan, Orhan; kız çocuklara ise İnci, Çiçek, Gönül, Yonca adları verilir.

Türkiye, İngiltere, Azerbaycan; Ankara, Londra, Bakü.

Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur.

At ölür, meydan kalır; yiğit ölür, şan kalır. (Atasözü)

“-Ki” Ekinin ve “Ki” Bağlacının Yazımı

Bağlaç Olan ki’nin Yazılışı

Bağlaç olan ki ayrı yazılır: bilmem ki, demek ki, kaldı ki vb.

Türk dili, dillerin en zenginlerindendir; yeter ki bu dil, şuurla işlensin. (Atatürk)

UYARI: Birkaç örnekte ki bağlacı kalıplaşmış olduğu için bitişik yazılır: belki, çünkü, hâlbuki, mademki, meğerki, oysaki, sanki.

Ek Olan “-Ki”

Her zaman eklendiği sözcüğe bitişik yazılır.

Akşamki yemeğe çok önemli kişiler katılacak.

Böyle gidersen evdeki hesap çarşıya uymaz.

Dünkü maçı kaybettik.

Onun kitabı = Onunki (“Ki” kitap isminin yerine kullanılmıştır.)

Yüksek sesle azarlar gibi konuşması annesininkine benziyordu.

Püf Noktası

Bitişik mi yazmalıyım ayrı mı diye hala düşünüyorsanız çok kolay bir yöntemle ayırt edebilirsiniz. Tek yapmanız gereken ki’nin olduğu kelimenin sonuna -ler, -lar eklemek. Eğer kelimenin anlamı bozulmazsa bu, ek olan -ki’dir ve bitişik yazılır. Eğer kelimenin anlamı bozulursa bu, bağlaç olan ki’dir ve ayrı yazılır.

Kitaptaki → Kitaptakiler (‘Ki’ yerine ‘kiler’ dediğimizde anlam bozulmadı. O halde ki’nin bitişik yazılması doğru.)

Duydum ki unutmuşsun. → Duydum kiler unutmuşsun. (-ler eklendiğinde anlam bozuldu. O halde ki’nin ayrı yazılması doğru.)

Kaynak