105 Senelik Masal: 1915 Olayları

Osmanlı Devleti, çaresiz olarak Birinci Dünya Savaşı’na girmek mecburiyetinde kalmıştı. Bu savaşta çok çeşitli cephelerde mücadele etti. Bunu fırsat bilen ve bilhassa Doğu Anadolu’da yasayan Ermeniler, özellikle Rus ordularıyla birlikte Doğu Anadolu’nun Ruslar tarafından işgal edilmesine yardımcı oldular. Bunun üzerine bir de Erzurum ve civarında Ermeni olmayan bütün halka karşı katliam hareketlerine başladılar. Bu katliamlarını diğer vilâyetlerde de yaygınlaştırmak için çok çaba gösterdiler. Osmanlı yönetimi de bunun üzerine kendi güvenliğini ve diğer vatandaşlarının can ve mal güvenliklerini koruyabilmek için Ermeni vatandaşlarının bir kısmını geçici olarak Suriye’nin bazı bölgelerine tehcir etmek zorunda kalmıştır. Osmanlı Devlet’i bir yandan Doğu Cephesi’nde Ruslara karşı savaşıyor, Çanakkale Cephesi’nde ise İngiliz, Fransız koalisyonu ile ölüm kalım mücadelesi vermekteydi. Böyle zor bir durumda Ermeniler, daha önce de çeşitli kanallar tarafından haber verilen toplu bir isyan hareketinin ön hazırlıkları ile meşguldü. Doğu Vilayetlerinde yaşayan Ermeniler, cephede veya cephe gerisinde zararlar vermekten geri kalmıyor ve Rus birlikleri ile geri dönerek Osmanlı ordusuna karşı savaşıyorlardı.

Ermenilerin yaptıkları bu akıl dışı faaliyetler karşısında Osmanlı Başkomutanlığı 25 Şubat 1915 tarihinde bütün Osmanlı birliklerine bir uyarı göndermiştir. Ermenilerin muhtelif mahallerde komiteci çeteler kurduklarını, birliklerinden kaçarak terör faaliyetlerine giriştiklerini, yapılan aramalarda çok sayıda silah cephane ve mühimmat bulunduğunu, bu sebeplerden gerekli tedbirlerin alınarak teyakkuzda bulunulmasını istemiştir.

Burada, Ermenilerin bu isyan hareketlerini başlatırken Çanakkale Savaşlarının en kritik tarihleri olan 18 Mart 1915 tarihiyle 25 Nisan 1915 tarihlerinde faaliyetlerini hızlandırmış olmaları asıl dikkat edilmesi gereken olaydır. İsyancı Ermeniler, İtilaf Devletlerinin Çanakkale Boğazı’nı deniz yoluyla zorladıkları ve geçemedikleri tarih olan 18 Mart 1915’ten hemen sonra Doğu Vilayetlerindeki isyan faaliyetlerini genişletmişlerdir. 15 Nisan 1915’te Van, Erzurum ve Kars vilayetlerinde pek çok masum Osmanlı vatandaşını katletmişler, memur ve jandarmaları öldürerek resmî binaları yakmışlardır. Bir diğer önemli husus da şudur, bölge ahalisinin canına, malına ve namusuna göz diken Ermenilere karşı halk belli bir kerteden sonra kendini savunma amaçlı saldırılar göstermiştir ve bu durum kendini savunmak isteyen herkesin hakkıdır.



Tüm bu olaylar değerlendirildiğinde Ermenilerin soykırıma tabii tutulduklarını gösteren iddialarının bilimsel olmaktan ne kadar uzak olduğu çok kesin bir şekilde ortaya çıkmaktadır. Bu varsayımın doğru olduğu bir an için kabul edilecek olursa Osmanlı topraklarında yaşayan bütün Ermenilerin ortadan kaldırılması gerekirdi, Osmanlı Devleti toprakları içinde yaşayan Ermenilerin sadece bir kısmını iskâna tabi tutmuştur. İstanbul, Bursa, İzmir gibi yerlerde ikamet eden zararsız Ermeniler, iskana tabii tutulmamışlardır.

Osmanlı Devleti, iskân esnasında almaya çalıştığı tedbirlerle de “sözde soykırım” dan uzak olduğunu göstermiştir. 23 Mayıs 1915’de Erzurum, Van ve Bitlis valilerine gönderilen emirlerde Ermenilerin can ve mal güvenliklerinin sağlanması, güzergah boyunca ve konaklamaları sırasında mahalli ihtiyaçlarının kamu kurumlarınca karşılanması gerektiğini özellikle belirtmiştir.

Sevkiyattan önceki uyarılar, gerek sevkiyat sırasında, tehcir edilenlerin iskân bölgelerine sıkıntı çekmeden gitmeleri konusunda alınan tedbirler, bunlara daha önceki malları oranında eşya ve toprak verilmesi, ihtiyacı olanlara konaklamaları için yardımcı olunması gibi konularda Osmanlı yönetiminin net yaklaşımı durumu açıkça ortaya koymaktadır. Osmanlı Devleti’nin gerçekleştirdiği bu sevk ve iskân uygulaması tamamen savunma refleksi ile verilmiş bir uygulama olup, o dönemin imkanları dahilinde savaş ortamında mümkün olabilecek kayıpları azaltmak için alınmış karardır.

Özgün İçerik: Bu içerik Öğrenci Kariyeri yazarlarından Enes Eren tarafından oluşturulmuştur.