5,1Bin
Hepimizin bildiği gibi Psikoloji diğer bilimlere kıyasla daha yeni bir bilim dalı, fakat var olduğu ilk günden beri kendimizle ve yaşadığımız çevreyle olan ilişkimize ışık tutmaya devam ediyor.
Birçok psikolojik deney, psikoloji dünyası tarafından geçerli ve etik sayılıyor, ve araştırmacıların yeni tedavi yöntemleri keşfetmesine yardım ediyor. Fakat ne yazık ki bazı psikoloji deneyleri birçok insanın hayatını mahvedip psikoloji biliminde kara bir leke olarak kalıyor.
İşte brainz.com‘un derlediği, kontrolden çıkmış ve korkunç sonuçlara yol açmış olan en ünlü 10 psikoloji deneyi:
10. Stanford hapishane deneyi1971’de sosyal psikoloji alanında araştırmalar yapan Philip Zimbardo; bir grup erkek üniversite öğrencisinin yer aldığı ve insanların sosyal rollere nasıl uyum sağladığını araştırma amacı taşıyan, kapalı bir hapishanede mahkûm ve gardiyan rolündeki katılımcıların 2 hafta süreyle bir arada yaşamak zorunda olduğu bir deney düzeneği oluşturdu. Fakat katılımcıları seçerken, Zimbardo hangi katılımcının hangi rolde olacağını katılımcılara önceden söylemedi ve mahkûm olan gruptaki insanlar beklenmedik bir anda yaşadıkları yerden alınarak hapishaneye götürüldü. Sonuçlar rahatsız ediciydi. Kendi halinde öğrenciler olan grup üyeleri, birden bire sadist gardiyanlara ve gittikçe durumları daha da ağırlaşan, azılı suçlulara dönüştüler. Oynadıkları role bir anda kendilerini kaptırdılar ve deney faciayla sonuçlandı. Deney başladıktan sadece 6 gün sonra üzücü sonuçlar doğuran “hapsedilme” gerçeği yüzünden Zimbardo, deneyi sonlandıramadan bitirme kararı aldı.
9. “Canavar çalışma”1939’da başlatılan bu çalışmada, 10 tanesinde kekemelik bulunan 22 kimsesiz çocuk, eşit sayılarda olmak üzere 2 gruba ayrıldı. 1. gruptaki çocuklar, çocukların gelişimini ve konuşmalarının akıcılığını pozitif yönde destekleyen bir konuşma terapistiyle; 2. gruptaki çocuklar ise hata yaptıklarında onları azarlayan ve aşağılayan bir konuşma terapistiyle beraber çalıştı. Sonuçlar, ikinci gruptaki olumsuz geri bildirim alan çocukların ruh sağlıklarında ciddi problemler yaşandığını gösterdi. Daha da kötüsü, deneyin üstünden biraz zaman geçtikten sonra, konuşma terapistinden olumsuz geri bildirimler alan çocuklarda, konuşma bozukluklarının daha da ilerlediği gözlemlendi. 2007 yılında bu çocuklardan zarar gören 6 tanesine, 6 aylık çalışmanın sonucunda yaşadıkları duygusal hasarı telafi etmek amacıyla 925.000$ tazminat ödendi.
8. MK-ULTRACIA, 50’li ve 60’lı yıllarda, MK-ULTRA adını verdikleri proje kapsamında; etik olmayan, zihinsel kontrol ve psikoloji alanlarını kapsayan bir çok deney gerçekleştirdi. Theodore Kaczynski, diğer adıyla Unabomber, CIA’in deneylerinin kurbanlarından biriydi ve deney sonucunda zihinsel dengesizlikle yaşamına devam etmek zorunda kaldı. Bu deneylerin başka bir parçası olan “LSD’nin Amerikan ordusuna karşı biyolojik silah olarak kullanılması” deneyinde, uzman Frank Olson’ın vicdan azabı yüzünden tüm dünyaya bu deneyleri açıkladığı düşünülüyor. Yetkililer Olson’ın intihar ettiğini, bir otel odasının 13. katının penceresinden aşağı atladığını duyursalar da, Olson’ın itirafları sebebiyle öldürüldüğü söyleniyor. Tabi Olson’ın nasıl öldüğü, deneyler sonucu akıl sağlığını yitirmiş olan binlerce insan için pek bir anlam ifade etmiyor.
odasının 13. katının penceresinden aşağı atladığını duyursalar da, Olson’ın itirafları sebebiyle öldürüldüğü söyleniyor. Tabi Olson’ın nasıl öldüğü, deneyler sonucu akıl sağlığını yitirmiş olan binlerce insan için pek bir anlam ifade etmiyor.
7. LSD verilen fil1962’de, Oklahoma Lincoln Park Hayvanat Bahçesi müdürü Warren Thomas, Tusko isimli file, normal bir insana verilenin tam 3000 katı LSD enjekte etti. Müdürün amacı, ilacın erkek fillerde sıkça görülen saldırgan davranışları ve hormon seviyelerini kontrol altına alıp almadığını ölçerek psikoloji dünyasında bir üne sahip olmaktı. Thomas’ın bilim dünyasına yaptığı tek katkı, halkla ilişkiler alanında olmak zorunda kaldı; çünkü Tusko ilaç enjekte edildikten hemen sonra, tüm ziyaretçilerin gözü önünde, acıdan çırpınarak can verdi.
6. Milgram Deneyi1963’te, Nazi soykırımının yaralarının sarılmaya çalışıldığı günlerde, Stanley Milgram, Almanlarda var olan özel bir şeyin, bu insanların soykırımı desteklemesinde etkili olduğunu düşünerek bir deney düzeneği oluşturdu. İnsanların öğrenme sürecini incelemiş olan geçmiş araştırmaların ışığında Milgram, toplumdaki normal insanlardan, elektrik düzeneğine bağlanmış bir insana sorular sormalarını istedi; düzenekti kişi sorulara her yanlış cevap verişinde daha çok artan elektrik şokuna maruz bırakılmış gibi gösterildi. Düzeneğe bağlanmış olan adam bir aktördü ve aslında elektrik akımı verilmiyordu fakat deney katılımcılarının bundan haberi yoktu. Deneyin korkutucu olan kısmı ne mi oldu? Deneye katılan herkes deneyi uygulayanın söylediklerine koşulsuz itaat ederek, elektriğin dozu ne kadar arttırılırsa arttırılsın, elektrik akımına maruz kalan adamın çığlıklarına ve yalvarışlarına aldırmayarak soru sormaya devam etti.
5. Tony LaMadrid1983 yılında, tedavisi devam eden şizofreni hastaları, Kaliforniya Üniversitesi tarafından yürütülmekte olan bir çalışmaya dâhil edildiler ve araştırma kapsamında hastaların ilaç alması durduruldu. Araştırma, doktorların şizofreniyi daha iyi tedavi edebilmelerinin yollarını bulmak amacıyla düzenlenmişti; fakat tam tersine deneklerin %90’ının durumunun daha da kötüye gitmesiyle sonuçlandı. Tony LaMadrid adındaki bir denek ise bu deney yüzünden, çalışma başladıktan 6 yıl sonra çatıdan atlayarak intihar etti.
4. “Umutsuzluk çukuru”Psikolog Harry Harlow “aşk” konusuna takıntılı bir bilim adamıydı. Aşk şiirleri ya da aşk şarkıları yazmaktansa, 1970’lerde maymunlarla bu konu hakkında deneyler yapmaya başladı. Bu deneylerden birinde maymunların dış dünyayla ne sosyal ne de materyal anlamında hiç bir bağlantısının olmadığı, tek taraflı camdan oluşan (dışarıdan deneğin görülmesine izin veren ancak deneğin sizi göremediği) kapalı bir kutu yaptı ve buna “umutsuzluk çukuru” adını verdi. Deney sonucunda maymunlar cinsel isteksizlikten mutluluk kaybına kadar birçok ruhsal ve fiziksel yetersizlikle karşı karşıya kaldı; hatta bu deney, deneklerden 2 tanesinin bunalıma girip hiç bir şey yemeden intihar etmesine sebep oldu. Harlow, meslektaşlarının tüm eleştirilerini görmezden geldi ve “Maymunları nasıl sevebilirsiniz?” diye onlarla dalga geçti. Fakat bu, Harlow’un son gülüşüydü. Yaptığı bu korkunç deneyler, hayvan hakları savunucularını ayağa kaldırdı ve Harlow’un araştırma hayatı bu şekilde sona erdi.
3. “Üçüncü dalga”Milgram’ın deneyiyle benzerlik gösteren “3.dalga” deneyi; 1967 yılında demokratik toplumlarda bile hızla yayılan faşizm dalgasının nasıl bu kadar popüler hale geldiğini araştırmak amacı ile düzenlenmişti. Bir sınıf dolusu lise öğrencisi, diğer gruplardan daha prestijli olarak etiketlendi. Öğrenciler, öğrenmek için inanılmaz bir motivasyonla çalışmaya başladı fakat statülerinin verdiği kibir ile sınıftan olmayanları dışlamak ve küçük görmek gibi ilginç dominant grup davranışları göstermeye başladılar. Daha da korkutucu olanı, bu davranışlar okul dışında da devam etti. Deneyin başlamasından sadece 4 gün sonra deneyin kontrolden çıktığı kanısına varıldı ve deneye son verildi.
2. “Homoseksüellikten iğrenme terapisi”1960’larda homoseksüellik, zihinsel bir rahatsızlık gibi görülüyordu ve homoseksüel olan bireyler gönüllü olarak ya da başka yollarla bu hastalıktan kurtulmanın yollarını arıyorlardı. Bu zamanlarda homoseksüelliği tedavi etmek amacıyla uygulanan “iğrenme trapisi”, tedavi görmek isteyen hastalara homoseksüellikle ilgili görsellerin yanında elektrik şoku ve ilaçlar verilerek kusmalarını sağlamak suretiyle uygulanıyordu. Tedavinin temelinde hastanın homoseksüelliği acı veren bir şeyle bağdaştırması ve ondan bu yolla nefret etmesi yatıyordu. Fakat bu homoseksüelliği tedavi etmek yerine, hastalarda geri dönüşü olmayan psikolojik travmalara sebep oldu. Hatta bu şekilde tedavi gören bir birey, tedaviyi aldıktan hemen sonra komaya girerek hayatını kaybetti.
1. David Reimer1966 yılında, David Reimer 8 aylıkken, sünnet operasyonu sırasında yanlışlıkla penisini kaybetti. Psikolog John Money, ailesine David’in cinsiyetini değiştirmeyi önerdi. Anne ve babası bu tedaviyi kabul etti; fakat bilmedikleri bir şey vardı: Money bunu tedavi amaçlı değil, cinsel kimliğin doğuştan değil çevre yoluyla oluştuğunu kanıtlamak amacıyla yaptığı bir çalışma için kullanacaktı. David’in adı değiştirilerek Brenda yapıldı. Bir dizi ameliyatla cinsel organı vajinaya çevrildi ve hormon desteği aldı. Fakat ne yazık ki deney geri tepti. Brenda, çocukluğu boyunca tipik erkek çocuk davranışları sergiledi ve bu Reimer ailesinin çöküşüne zemin hazırladı. 14 yaşındayken Brenda gerçeği öğrendi ve tekrar David olma kararı aldı. 38 yaşında intihar ederek yaşamına son verdi.
