Kendinize Yalan Söyleyin: Plasebo Etkisi

Latince’de “hoşnut etmek” anlamına gelen “placere” kelimesinin gelecek zaman, birinci tekil şahıs çekimi olan “placebo” kelimesinin kökeni, ölülerin ardından ağlaması için tutulan kadınların ağıtlarında söyledikleri “Placebo Domino in regione vivorum“, yani “Yaşayanların krallığında (aleminde) Tanrıyı hoşnut edeceğim” cümlesine dayanıyor.

Türkçe’de “plasebo” olarak kullanılan bu kelime, 1811’de Quincy Tıp Sözlüğü’ne girerek kimyasal bir etkisi olmayan, kişilere ilaç aldıklarını düşündürerek tedavi olduklarına inandıran yöntemleri adlandırmak için kullanılmaya başlandı.

[ad name="Google Adsense"]

Örneğin, İkinci Dünya Savaşı sırasında cephede cerrahlık yapan Amerikalı Henry Beecher, morfin stokları tükenince ameliyat ettiği hastalara morfin yerine morfin olduğunu söylediği tuzlu su enjeksiyonları vermiş ve hayretle hastalarının ağrılarının azaldığını görmüştü.

Bu yöntemde, elbette, kanser gibi ciddi hastalıklarda kullanılan ilaçları çöpe atmak gibi bir iddia güdülmüyor. Ancak, plasebonun psikolojik boyutlardaki etkilerinin büyük ölçüde yararlı olduğu aşikar.

Plasebo etkilerini şu şekilde sıralayabiliriz:

• Beklenti ve endişenin hafiflemesi:

Hastalar, kendilerine verilen ilaç ve uygulanan tedaviler sonucunda iyileşme beklentisine katılıyorlar. Tedaviyi uygulayan doktorun tedavinin işe yarayacağına yönelik ikna edici konuşmaları, “Size vereceğim bu ilaçla birkaç güne iyileşeceksiniz” gibi sözler etmesi hastalık semptomlarının psikolojik, hatta bazen de fizyolojik olarak gerilemesine sebep olabiliyor. Yapılan araştırmalar, plasebo tedavisi gören hastaların kendilerini daha iyi hissetiklerini gösteriyor.

• Nörokimyasal etkiler:

Plasebo uygulaması sonucunda, iyi olunacağına dair beklenti arttığı için, kişilerin beyinlerindeki ödül merkezleri uyarılarak “dopamin” salgılanıyor. Konuyla ilgili yapılan çalışmalarda, özellikle de ağrı şikayetlerinin ortadan kaldırılmasında plasebo uygulamasının oldukça etkili olduğu görüldü.

• Öğrenme

Öğrenme, özellikle de şartlı öğrenmenin plasebonun etkili olmasında önemli olduğu düşünülüyor. Bir hastaya, etkili bir tedavi uyguladıktan sonra hasta fark etmeden tedaviyi plaseboyla değiştirdiğinizde plasebo etkisinin arttığı öngörülüyor. Örneğin, ağrı tedavisi için yapılan bir araştırmada, hastalara 4 gün morfin verilip cuma günü morfin yerine su enjekte edildiğinde hastalarda sanki morfin almışçasına ağrıların azaldığı gözlemlendi.

 

Plasebo etkileri ile karışan durumlar

Etkisiz tedavi uygulaması sonucunda iyileştiği gözlemlenen her hastanın iyileşme nedenini plasebo etkisi olarak görmemek gerekli. Plasebo etkileri dışında da kişilerin hastalık belirtilerinin ortadan kalktığı durumlar olabilir:

• Bazı hastalıklar kendiliğinden iyileşebilir ve bu tesadüf, etkisiz bir tedavi yönteminin etkinliği varmış gibi algılanmasına neden olabilir.


• Benzer şekilde, kişinin içine düştüğü teyit önyargısı da iyileşme sanrısına neden olabilir. Örneğin işe yarayacağını düşündüğümüz bir tedavi yöntemini denedikten sonra, hissettiklerimizden beklentimizle uyumlu olanları anımsama, çelişenleri ise göz ardı etme eğilimimiz mevcut.


• Bazı hastalıklar, semptomlarda dalgalanmalarla seyreder. Hastanın deneyimlediği şikayetlerdeki dalgalanma, uygulanan tedaviden bağımsız olarak hastanın kendini daha iyi hissetmesine neden olabilir. Ortalamaya dönme eğilimi, sıklıkla plasebo etkileriyle karıştırılan bir durum.(1)

Beyninizin gücüne inanın!

[ad name="HTML"]

Kaynak