Öğrenci Kariyeri
Daha önce bir odaya girip, orada öylece dikilip buraya neden gelmiştim diye düşünmeyenimiz yoktur herhalde. Yapılan araştırmalarda kapı eşiğinden geçmenin bazı geçici hafıza sorunlarına neden olabileceğini keşfetti. Haydi sebebini öğrenelim.
Yoğun ve stresli yaşamlarımızda yeri geliyor en basit hayat gereksinimlerimizi bile unutuyoruz; kimi zaman da mutfaktan içeri girdiğimizde neden orada olduğumuzu unutuyoruz, oysa çok basit bir sebepten ötürü; su içmek. Kimi zaman telefonumuzu elimize neden elimize aldığımızı bile hatırlamıyoruz. Genelde bu olaylar sonrasında "iyice kafa gitti ya" ve ya "artık yaşlanıyorum sanırım" gibi tepkiler veriyoruz. Oysaki durum aslında bildiğiniz gibi değil; bu ani ve anlık hafıza kaybı için bilimsel bir açıklama olduğunu ve “kapı etkisi” ya da bilimsel adıyla “giriş amnezisi” olarak biliniyor. Bu konuyu araştıran bilim insanlarına göre, fiziksel olarak bir kapıdan geçmek bazı şeyleri unutmamıza neden oluyor. Bunun nedeni başka bir mekansal gerçeğe geçtiğimizde, beynimizin çevre uyum ve düşünme sürecini yeniden kalibre edebilmesi için zamana ihtiyacı olmasıdır. Bu da geçici bir hafıza kaybına neden olur. Yani aslında ne kafamızın gittiği bir yer var ne de yaşlanıyoruz, oldukça normal bir durumla karşı karşıyayız.
Bilimsel araştırmalara gelirsek: Kapı etkisi Indianapolis’teki Notre Dame Üniversitesi’nde test edildi. Bu deneyin amacı olay-ufuk modeline dayalı hafıza kaybını test etmekti. Bu model bir olaydan başka bir olaya geçişin hafızayı etkileyebileceğini belirtir. Bu modelin başka bir bileşeni de olayların ayrı olduğunu ve insan beyninin her seferinde sadece birini işleyebileceğini düşünüyor. Bu nedenle eğer bir şeye konsantre olduysanız geri kalan her şey hafızanın gerisine itiliyor. Kapı etkisini test etmek için insanların objeleri hatırlamaları istenen bir deney düzeniyor. Bu nesneler sarı bir koni veya kırmızı küp gibi farklı renkler ve şekillerin bir kombinasyonuydu. Deney sanal olarak bilgisayar ortamında gerçekleştirildi. Deney sırasında katılımcılardan bir masa üzerinde duran nesnelerden bir tanesini seçerek, başka bir masaya koymaları istendi. Bir nesne seçildiği anda sanal çantaya koyularak katılımcılardan saklandı. Deney sırasında, katılımcılardan aynı odada masadan masaya nesne taşımalarının yanı sıra, farklı odada bulunan masaya da nesne taşımaları istendi. Araştırmacılar odadan odaya nesne taşıyan katılımcıların hafızalarının, aynı oda içerisinde nesne taşıyan katılımcılardan çok daha kötü olduğunu ortaya çıkardı. Bunu bir de gerçek hayatta deneyen araştırmacılar, sonuçların neredeyse aynı olduğunu buldular. Aynı odaya geri dönen katılımcıların hafızalarının da hiç etkilenmediğini ortaya çıkardılar. Sonuç olarak, yeni bir mekana girdiğimiz zaman içerikleri karıştırmamız demek kapı eşiği etkisinin bir nedeni değildir.
Kapı etkisinin nedenlerine gelirsek, bir kaç farklı etmenle karşılaşıyoruz:
Beynimizin sadece gerekli bilgileri saklama özelliği; yapılan deneyler sırasında hafızayla ilgili bazı önemli bilgiler buldular. Beynimiz bazı bilgileri korumak için tasarlanmış gibi gözüküyor; ancak ne zaman bu bilginin artık gerekli olmadığını hissederse yeni bilgiler için eskileri temizliyor. Şaşırtıcı şey ise bunun sadece gerçek dünya ortamında değil, sanal ortamda da geçerli olmasıdır.
Hayatta kalmak için beynimizin her türlü ihtimali değerlendiriyor olması; bilim insanları bu geçici hafıza kaybının hayatta kalma mekanizmasının bir kalıntısı olabileceğine inanıyor. Avcılar ve mağara sakinleri olduğumuz geçmiş yaşamda eski, güvenli çevremizi bırakıp yeni ve bilinmeyen bir çevreye gitmek tehlikeli kabul edilirdi. Bu yüzden yeni çevrede uyanık ve tetikte olabilmemiz için içgüdülerimiz eski çevreyi unutmamızı sağlardı. Bu açıdan bakarsak; eğer T-rex ile karşılaşırsanız o an eski, sıcak ve güvenli mağaranızı hatırlar mıydınız? Bu yüzden kapı, beynimizin yeni şeyleri keşfedip onlara odaklanabilmesi için diğer odada düşündüklerini unutmasını sağlayan bir tetikleyici gibidir.
Bir şeyleri unutmayı nasıl önleyebiliriz? E haliyle kapılardan geçmeyi durduramayız tabi. Bu yüzden bir odadan diğerine geçerken unutmak istemediğiniz şeye konsantre olun. Ayrıca bu bilimsel etki ile ilgili hayal kurmak da çok eğlenceli olabilir. Örneğin gerçek anlamda bir kapı yoksa ne olur? Ya da iki oda tamamen aynı mobilyalar, aynı duvar kağıtları ile döşenmiş ise kapı etkisi hala geçerli olur mu? Sanırım daha fazla araştırma yapılana sadece kadar bir odadan diğerine geçene kadar aklımızdakileri unutmamayı ümit edebiliriz.
Ve ya unuttuğunuz şeyi düşündüğünüz ortama geri dönüp tekrar aynı şeyi düşünmeye odaklanın, işe yarayacağını göreceksiniz.
Özgün Çeviri
Yoğun ve stresli yaşamlarımızda yeri geliyor en basit hayat gereksinimlerimizi bile unutuyoruz; kimi zaman da mutfaktan içeri girdiğimizde neden orada olduğumuzu unutuyoruz, oysa çok basit bir sebepten ötürü; su içmek. Kimi zaman telefonumuzu elimize neden elimize aldığımızı bile hatırlamıyoruz. Genelde bu olaylar sonrasında "iyice kafa gitti ya" ve ya "artık yaşlanıyorum sanırım" gibi tepkiler veriyoruz. Oysaki durum aslında bildiğiniz gibi değil; bu ani ve anlık hafıza kaybı için bilimsel bir açıklama olduğunu ve “kapı etkisi” ya da bilimsel adıyla “giriş amnezisi” olarak biliniyor. Bu konuyu araştıran bilim insanlarına göre, fiziksel olarak bir kapıdan geçmek bazı şeyleri unutmamıza neden oluyor. Bunun nedeni başka bir mekansal gerçeğe geçtiğimizde, beynimizin çevre uyum ve düşünme sürecini yeniden kalibre edebilmesi için zamana ihtiyacı olmasıdır. Bu da geçici bir hafıza kaybına neden olur. Yani aslında ne kafamızın gittiği bir yer var ne de yaşlanıyoruz, oldukça normal bir durumla karşı karşıyayız.
Bilimsel araştırmalara gelirsek: Kapı etkisi Indianapolis’teki Notre Dame Üniversitesi’nde test edildi. Bu deneyin amacı olay-ufuk modeline dayalı hafıza kaybını test etmekti. Bu model bir olaydan başka bir olaya geçişin hafızayı etkileyebileceğini belirtir. Bu modelin başka bir bileşeni de olayların ayrı olduğunu ve insan beyninin her seferinde sadece birini işleyebileceğini düşünüyor. Bu nedenle eğer bir şeye konsantre olduysanız geri kalan her şey hafızanın gerisine itiliyor. Kapı etkisini test etmek için insanların objeleri hatırlamaları istenen bir deney düzeniyor. Bu nesneler sarı bir koni veya kırmızı küp gibi farklı renkler ve şekillerin bir kombinasyonuydu. Deney sanal olarak bilgisayar ortamında gerçekleştirildi. Deney sırasında katılımcılardan bir masa üzerinde duran nesnelerden bir tanesini seçerek, başka bir masaya koymaları istendi. Bir nesne seçildiği anda sanal çantaya koyularak katılımcılardan saklandı. Deney sırasında, katılımcılardan aynı odada masadan masaya nesne taşımalarının yanı sıra, farklı odada bulunan masaya da nesne taşımaları istendi. Araştırmacılar odadan odaya nesne taşıyan katılımcıların hafızalarının, aynı oda içerisinde nesne taşıyan katılımcılardan çok daha kötü olduğunu ortaya çıkardı. Bunu bir de gerçek hayatta deneyen araştırmacılar, sonuçların neredeyse aynı olduğunu buldular. Aynı odaya geri dönen katılımcıların hafızalarının da hiç etkilenmediğini ortaya çıkardılar. Sonuç olarak, yeni bir mekana girdiğimiz zaman içerikleri karıştırmamız demek kapı eşiği etkisinin bir nedeni değildir.
Kapı etkisinin nedenlerine gelirsek, bir kaç farklı etmenle karşılaşıyoruz:
Beynimizin sadece gerekli bilgileri saklama özelliği; yapılan deneyler sırasında hafızayla ilgili bazı önemli bilgiler buldular. Beynimiz bazı bilgileri korumak için tasarlanmış gibi gözüküyor; ancak ne zaman bu bilginin artık gerekli olmadığını hissederse yeni bilgiler için eskileri temizliyor. Şaşırtıcı şey ise bunun sadece gerçek dünya ortamında değil, sanal ortamda da geçerli olmasıdır.
Hayatta kalmak için beynimizin her türlü ihtimali değerlendiriyor olması; bilim insanları bu geçici hafıza kaybının hayatta kalma mekanizmasının bir kalıntısı olabileceğine inanıyor. Avcılar ve mağara sakinleri olduğumuz geçmiş yaşamda eski, güvenli çevremizi bırakıp yeni ve bilinmeyen bir çevreye gitmek tehlikeli kabul edilirdi. Bu yüzden yeni çevrede uyanık ve tetikte olabilmemiz için içgüdülerimiz eski çevreyi unutmamızı sağlardı. Bu açıdan bakarsak; eğer T-rex ile karşılaşırsanız o an eski, sıcak ve güvenli mağaranızı hatırlar mıydınız? Bu yüzden kapı, beynimizin yeni şeyleri keşfedip onlara odaklanabilmesi için diğer odada düşündüklerini unutmasını sağlayan bir tetikleyici gibidir.
Bir şeyleri unutmayı nasıl önleyebiliriz? E haliyle kapılardan geçmeyi durduramayız tabi. Bu yüzden bir odadan diğerine geçerken unutmak istemediğiniz şeye konsantre olun. Ayrıca bu bilimsel etki ile ilgili hayal kurmak da çok eğlenceli olabilir. Örneğin gerçek anlamda bir kapı yoksa ne olur? Ya da iki oda tamamen aynı mobilyalar, aynı duvar kağıtları ile döşenmiş ise kapı etkisi hala geçerli olur mu? Sanırım daha fazla araştırma yapılana sadece kadar bir odadan diğerine geçene kadar aklımızdakileri unutmamayı ümit edebiliriz.
Ve ya unuttuğunuz şeyi düşündüğünüz ortama geri dönüp tekrar aynı şeyi düşünmeye odaklanın, işe yarayacağını göreceksiniz.
Özgün Çeviri
Sıla Tanrıverdi
0 Yorum
Yorum Yap