Toplumsal Sözlük: Bayan mı? Kadın mı?

Olur da bir gün bayan kelimesinin şimdilerde kullanıldığı biçimine itiraz etmeye kalktınız. Önünüze en sıklıkla sürülecek karşı fikir "bayanın nezaket sebebi ile tercih edilen bir kelime olduğu, sık kullanımında kötü bir niyet aramamak gerektiği" olacaktır. O yüzden biz de akıl yürütmemize bu noktadan başlayalım.

Gerçekten de "erkek" ve "kadın" kelimeleri salt iki farklı cinsiyeti betimlemek maksadı ile kullanıldıklarında bir sıradanlık içerirler. Bu sıradanlık halinin bazı durumlarda uygunsuz kalması muhtemeldir. O durumlarda bu kelimelerin yerine daha fazla saygı ve nezaket kastettiği kabul edilen başka ifadeler tercih edilebilir. Örneğin; sokakta hiç tanımadığınız bir kişiye "hey kadın" diye bağıramazsınız. "Kadın" ve ''bayan'' kelimeleri arasında yapmak durumunda kalınılan tercih, örneğin "sen" ve "siz" zamirleri arasındaki saygı katsayısı farklı ise, bayanın o tür durumlardaki kullanımı aslen modern/kentli yaşamın bir gereğinden başka bir şey değidir.

Ama zaten bizim derdimiz de "sayın baylar ve bayanlar" türü ifadeler ile değil. Daha doğrusu "bayan kelimesi nezaket sebepli kullanılır" diyenlerin gerçek kastı yukarıdaki türden bir durum değil. Ama yine de kullanmamak daha doğru olur. Hele ki bu konularda farkındalık yaratmaya çalışan bir kadınsa yandığınızın resmidir.



Bayan kelimesinin yakın dönemdeki sık kullanımının sebeplerinin izini sürerken kullanacağımız çok basit bir ölçek var. Bayanın kullanıldığı her durumda dönüp karşı cinsi betimlemek için hangi sözün kullanılmış olduğuna bakmak; bay mı erkek mi?

Girizgahta paylaştığımız örnekler tam da bu testten geçemeyen durumlardı. Çoğunun ortak noktaları iki cinsiyetin bahsinin geçmesi gereken bilimum halleri "bir erkek-bir bayan" şeklinde ifade etmeyi seçmeleri idi.

Şunu unutmayalım ki, eğer son dönemde sadece 'bayan' kelimesi bu kadar sık kullanılır hale gelmiş ise ve eğer sadece bayanın kullanımı bir nezaket meselesi olarak ifade ediliyorsa, o zaman burada asıl kastedilen nezaketin bir cinsiyeti olduğur.

Nezaket Aslında Niye?



Eğer 'bayan' kelimesi gerçekten bir nezaket niyetinin ifadesi ise, demek ki bu kelime başka bir kelimenin çağrıştırdığı bir kabalık halini örtmek için tercih ediliyor. Ya da diğer bir deyişle mesele 'bayan'da değil asıl onun yerine kullanıldığı diğer kelimede, yani 'kadın'da düğümleniyor.

'Bayan' kelimesinin her kullanımında da anlaşılan şöyle bir açılıma maruz kalıyor: Bugünkü çağrışımları ile kadın kelimesinde ters birşeyler var, biz o yüzden o taraflara hiç bulaşmamak, kadın gibi kirlenmemiş(!) ama aynı anlama gelebilecek bir başka kelimeyi tercih edelim. Yani 'bayan'ın her kullanımı aslında "kadın"ın kullanılamazlığının da bir onayı.

Gönül isterdi ki erkek; evin direği, kadın; evin çekip çevireni algısına karşı çıkan bir tanımlaması olsaydı.



Bizim ifade etmeğe çalıştığımız da asıl sorunun tam bu olduğu:  "Kadın" kelimesinin, çeşitli sebeplerden, kullanımı ayıp, uygunsuz olarak kabul edilmesi ve mümkünse kullanılmamaya çalışılması.

Kendisini savunmaya  geçip "benim bayan derken öyle bir niyetim yok" diyeceklere cevaben: Buradaki mesele "toplumsal bilinçaltı" dediğimiz hale bir örnek. Yani her 'bayan' deyişinizde aklınızdan uzun uzadıya "aman kadın demeyeyim, o uygunsuz bir laf,  'bayan' derken öyle kötü çağrışımlar yapmış olmuyorum" diye geçirdiğinizi iddia etmiyoruz.  Bizim asıl sorun olarak gördüğümüz şey "kadın" kelimesinin kolektif biliçaltında gözle görülmez bir biçimde "kirlenmiş" kabul edilmesi.

Bu durumda kişinin hesabına düşen de kadın kelimesini kendi başına temizleyemeyeceğini belli belirsiz hissedip, kendini aynı anlama gelecek başka bir kelimeye doğru yönlendirmesi. Ve tekrar edelim bunlar çok çok hızlı, üzerine akıl yürütmeden ve hissedilmeden yapılıverilen şeyler.



Zaten tüm bu nedenlerin dışında 'KADIN' kelimesi çok daha ahenkli ve güzeldir! :)

Günlük hayatta kullandığınız kelimeler, hitap şekilleri, hatta ve hatta daha çocuk yaşta kız çocuklarına pembe erkek çocuklarına mavi kıyafetler almak toplumsal bilinçaltının bir ürünüdür.

Erkek çocuğunuza oyuncak bebek, kız çocuğunuza oyuncak araba almanın vakti gelmedi mi?