Sosyal Etki ve Uyma 2

Sosyal psikolojiyi ele alışlarda kişisel farklılıklardan ziyade benzer davranışların nedenleri üzerinde durulmaktadır. Sosyal etki sonucu meydana gelen gruba uyma davranışı, kişilerin benzerliğini ve dolayısı ile sosyal davranış düzenliliğini yaratır. Sosyal davranışın düzenli olması sonucunda bireyler başkalarının davranışlarını önceden tahmin edebilirler ve kendi davranışlarını ona göre ayarlayabilirler. Bu şekilde, uyma davranışının toplumsal yaşam için zorunlu olduğu ortadadır.

Sosyal etkiye örnek olarak:

*4 yaşındaki uykulu çocuk eve misafirler gelince masa ve sandalyelerin üzerinden dolaşmaya ve herkesin dikkatini çekmek için elinden gelen yaramazlığı yapmaya başlar.

*Lise öğrencisi Ali, izlediği bir filmi o kadar etkileyici bulmadığı halde, diğer iki arkadaşı olumlu fikir belirtip onun da fikrini sorunca beğendiğini söyler.

Bu iki olayda da sosyal davranışı görmekteyiz ve ikisinin de ortak noktası sosyal etkidir. Bireyin davranışı başkalarının davranışından etkilenmekte ve bir sosyal etkileşim ortaya çıkmaktadır.

Milgram’ın itaat deneyi:



Milgram’ın deneyinde ise insanların sosyal etkiye ne derece boyun eğdikleri ve nerede başkaldırıldığı araştırılmıştır. Tanımadığı bir kimseye zarar verme emri alan bir kimseye bu emre ne derece uyacağı laboratuvar deneyleri ile test edilmeye çalışılmıştır.

Araştırmacı, cezanın öğrenmeye etkisi konusunda bir deneye katılacağınızı; birinizin öğretmen, birinizin öğrenci olacağını ve öğrenci yanlış yaptığı zaman ceza olarak öğretmenin ona elektroşok vereceğini bildiriyor.

Kura çekiliyor ve öğretmen olduğunuzu öğrenip rahatlıyorsunuz.

Araştırmacı, kuvvetli şokun can acıtabileceğini ama tehlikeli olmadığını söylüyor. Devamında öğrenci yan odaya götürülüyor ve elleri elektrota bağlanıyor.

Öğrenci yanlışlar yapmaya başladıkça siz elektroşok veriyorsunuz. Doz, gittikçe artıyor.

Öğrencinin acı çektiğini duyunca, araştırmacıya -bağırıyor- diyorsunuz ama size cevabı, -lütfen devam edin- oluyor.

Çeşitli yaş, meslek ve sosyoekonomik düzeylerden farklı eğitimlere sahip, tesadüfi şekilde seçilen 1000 denekten %65 gibi büyük bir oranı yan odada duran masum bir kişiye emre itaat sonucu 450 volt’a varan elektrik şoku vermiş ve deneyi terk etmemiştir.

Bu deneyin sonuçları çok geniş yankılar uyandırmış, kameraya alınmış ve mahkemelerde delil unsuru olarak bile kullanılmıştır.

Aslında -öğrenci- araştırmacının asistanıdır. Kura çekilen kağıtların her ikisinde de -öğretmen- yazmaktadır.

Şok jeneratörü gerçek değildir ve gelen bağırma sesleri teypten verilmiştir.

Bu ilk araştırma ABD’de Yale Üniversitesi’nde yapılmış ve 40 kişiden hiçbiri 300 volttan önce durmamıştır.

Ayrıca deneklerin, şokları öğrenciye vermekten memnun olmadıkları da açıkça görülmüştür. (terleme, kekeleme vs.)

Denekler yan odadan gelen acı ve yalvarma seslerine rağmen neden sonuna kadar devam etmiştir? Bu deneklerin hepsi bazı kişilik bozuklukları gösteren sadist bireyler midir yoksa olayı sosyal etki ile açıklamak mümkün müdür? 1000 kişinin hepsi de sadist olabilir mi?

Otoritenin (yetkenin), aşırı itaati oluşturduğuna dair tarihi bir örnek Nazi Almanyası’dır.

İnsanlar Ne Tür Uyma Davranışı Gösterir?

İTAAT, ÖZDEŞLEŞME VE BENİMSEME



İTAAT: Uymama davranışının doğurabileceği sonuçtan çekinen bireyler, uyma davranışı gösterirler. Bu tür uyma davranışına itaat denilir.

İtaat sonucu uyma davranışının temelinde, uyulanın uyan üzerindeki gücü ya da kontrolü vardır.

Örneğin, işe geç kalınca maaşından kesinti yapılacağı uyarısını yöneticisinden alan bir çalışan işe zamanında gelmeye başlar. Çünkü yöneticinin onun üzerinde kontrol gücü vardır. Ancak yöneticinin yurt dışında ya da toplantıda olduğu zamanlarda geç kalma davranışında değişiklik olabilir ve daha serbest davranabilir.

ÖZDEŞLEŞME: Özdeşleşme sonucu uyma davranışının temelinde uyulanın cazibesi, değeri vardır.

Uyulanın uyanın gözündeki değeri devam ettikçe uyma davranışı da devam eder: Bu değer kaybolursa uyma davranışı da ortadan kalkacaktır.

Mehmet bir arkadaş grubuna katılmayı arzu etmektedir. Bu gruba önem verdiği için grubun çeşitli kurallarına, görüş ve fikirlerine uyma davranışı gösterecektir. Ancak Mehmet bu arada yeni bir arkadaş edinirse ve değer verdiği bu arkadaşı da başka bir grubun üyesi ise Mehmet bu sefer bu yeni arkadaşı ile özdeşleşmesi sonucu ilk grubun kurallarına uymaktan vazgeçip bu kurallarla çelişkili arkadaşının ait olduğu grubun kurallarına uymaya başlayabilir.

BENİMSEME: Bu tür uyma davranışında kişi bir kurala ya da görüşe onun gerçekten doğru olduğuna inandığı için uyar. Uyma davranışının temelinde inanma ve doğru olduğu için uyma vardır.

İtaat, benimseme ve özdeşleşme davranışları  sosyal etki ve tutumları inceleyen Kelman(1961) tarafından ilk defa ayrılmıştır. Bir kişinin trafik kurallarına uyması somut bir gerçektir ama arkasında üç farklı neden yatabilmektedir.

Bu üç tür uyma davranışı kişiye üç ayrı yarar sağlamaktadır:

İtaat: İnsanlar tarafından kabul edilmek, ödüllendirilmek: Cezalandırılmamak ya da ödüllendirilmek güdüsü.

Özdeşleşme: Kişiye değer verdiği kişileri benzeme, onlar gibi olduğu duygusunu yaşatma. Beğenilen bir başkası gibi olmak.

Benimseme ya da kendine mal etme: Doğruyu anlama ve uygulama gereksinmesini tatmin etme. Kişinin doğru bildiği şeyi yapması. Gerçeği tanımlama.

Özel İçerik: İlkim Kıl