Nedir Bu Helikopter Para

Helikopter para ilk kez Nobel ödüllü Amerikalı iktisatçı Milton Friedman tarafından 1969 yılında ortaya atıldı. Friedman’ın “bir helikopter geldiğini ve gökten 1.000 dolarlık banknotlar saçmaya başladığını farz edin.” cümlesiyle açıkladığı politika, deflasyonist bir ortamda merkez bankalarının hükümet teşviklerini ve harcama programlarını doğrudan finanse etmesi olarak tanımlanabilir. Aslında söz konusu politikanın ismi “Para ile Finanse Edilen Maliye Politikası”, ancak Friedman’ın örneğinin ardından program “Helikopter Para” olarak anılmaya başlandı.

Kısaca anlatmak gerekirse; kamu, kalıcı bütçe açıkları yaratacak şekilde harcama yapıyor. Merkez Bankası da para basarak kamunun harcamalarını (hazine borçlanmalarına girerek) finanse ediyor. Bu şekilde para arzı hızla artıyor ve enflasyon yaratılıyor. Bir yandan da kamunun harcamaları sayesinde ekonomi toparlanıyor. “Helikopter para” olarak adlandırılan bu sistemin bir başka yolu da doğrudan vatandaşın cebine para koymak. Örneğin, insanların maaşlarına kamu tarafından ekstra para eklemek gibi. Tanımdan da anlaşılacağı üzere ekonomiyi canlandırırken aynı zamanda enflasyon ortaya çıkartmak için uygulanan bir politikadır. Gelişmiş ülkelerde enflasyon çok düşük seyrettiği zamanlar uygulanılması düşünülebilir fakat gelişmemiş veya gelişmekte olan ülkelerde enflasyon genellikle yüksek seyretmektedir. Durum böyle olunca enflasyonun olduğu ülkelerde helikopter para politikasını uygulamak aşırı riskli olmaktadır. Çünkü mevcut enflasyon olgusunu bir sonraki aşamayı yani hiper enflasyonu ortaya çıkartıyor ki bu dönülmesi zor bir yola girmek anlamına gelmektedir. Arjantin 2011 yılında piyasayı canlandırmak için genişletici para politikasının yeterli olmadığını ve helikopter para politikasını uygulamaya karar verdi. Sonuç tahviller temerrüde (borcun vade tarihinde ödenmemesi) düştü.

Parasal genişleme ve helikopter para politikası arasındaki farklar;

Parasal Genişleme	Helikopter Para
Bir defa uygulanıyor.	Belirli bir dönemi kapsayarak birden fazla defa uygulanıyor.
Tüketici ve hanehalkı kesimine doğrudan olarak etki ediyor.	Tüketici ve hanehalkı kesimine dolaylı yolla yani bankalar veya finansal kuruluşlar aracılığıyla etki ediyor.
Para basılarak uygulandığından piyasaya arz edilen para miktarının geri çekilmesi zordur.	Merkez Bankası tarafından geri satılmak amaçlı tahvil alımı şeklinde olması piyasaya sürülen paranın geri çekilmesini daha kolay kılıyor.
Varlık balonu yaratma ihtimali daha düşük.	Varlık balonu yaratma ihtimali yüksek.
Fon transferi yapıldıkça bankaların merkez bankasındaki zorunlu karşılıkları azalacağından merkez bankalarının bilançolarında sadece pasif kısmı artış gösteriyor.	Merkez bankalarının hem aktif hem de pasif tarafları eş zamanlı artış gösteriyor.
Piyasaya arz edilen paranın ekonomide kalıcı etki yaratacağına inanılıyor.	Piyasaya arz edilen paranın ekonomide geçici etki yaratacağına inanılıyor.

Yakın zamanda ülkemizde ve Avrupa birliğinde helikopter para politikasının uygulanması tartışıldı. Ülkemiz için Arjantin’in çok iyi bir örnek olduğunu düşünüyorum. 2018 yılında yaşadığımız krizi yeni yeni atlatırken ve küresel bir kriz ortamındayız. Özellikle küresel bir krizin olması yatırımcılar daha güvenli limanlara gitmelerine neden olacak ve bizi ne yazık ki güvenli liman olarak görmüyorlar. Avrupa birliği ülkelerinde ise durum bizden farklı. Avrupa birliğindeki lider konumda dediğimiz Almanya, İtalya gibi ülkelerde enflasyon çok düşük bu nedenle 0 veya eksi faizle piyasayı canlandırmayı hedefliyorlar. Ancak buna rağmen düşük bir büyüme hızına sahipler. Bunun nedeni bu parasal genişlemede para direk tüketici gitmiyor, finansal kuruluşlar ile dağıtılıyor. Helikopter para da ise direk tüketici veya hane halkına ulaşıyor ki bunun piyasadaki etkisini daha çabuk görebiliyorsunuz. FED (Amerika Merkez Bankası) 2003 yılında bunu yapmış ve piyasadaki canlılığı sağlamıştı.

Helikopter para politikasını uygulayabilmek için öncelikle mevcut durumlara bakmak ve sonra değerlendirmek gerekiyor. Eğer enflasyon düşün ve piyasalarda canlılık düşükse uygulanabilir ama tersi durumda uygulanması hiper enflasyona sebep olur. Bu sistem içinde yüksek riskler barındırdığı için pek tercih edilmemektedir. Japonya yıllardır 0 enflasyon problemine sahip ve enflasyonu yükseltemiyor ama yine de bu sistemi uygulamayı riskli buluyorlar.

Kaynakça