İlklerin İnsanı: Osman Hamdi Bey

Pek çoğumuzun bildiği, aklının bir kenarına kazınmış o tartışmalı ve eşsiz “Kaplumbağa Terbiyecisi” tablosunun sahibi Osman Hamdi Bey.

Osman Hamdi Bey'in Hayatı

Türk ressam, arkeolog ve müzeci Osman Hamdi Bey, eğitimli bir ailenin çocuğu olarak 1842 yılında İstanbul'da doğmuştur. İlkokul eğitimini Beşiktaş’ta bir okulda almış, 1856'da Mekteb-i Maarif-i Adliye'ye devam etmiştir. 1857 yılında 15 yaşında iken hukuk eğitimi alması için babası tarafından Paris'e gönderilmiş ve burada 12 yıl kalmıştır. Paris'de iken aralarında ünlü ressam Jean-Leon Gerome'un da bulunduğu atölyelerde çalışma fırsatı bulmuş ve deneyim kazanmıştır. 1869 yılında İstanbul'a dönmüştür ve Bağdat İli Yabancı İşler Müdürlüğü'ne getirilmiştir. Ardından 1871'de Saray Protokol Müdür Yardımcılığı'na atanmıştır. 11 Eylül 1881 tarihinde de Müze-i Humayun'da müdürlük görevine atanmıştır. Burada birçok reformlar yaparak batılı anlamda müzeciliği Osmanlıya getirmiştir. 1883 yılında kuruculuğunu üstlendiği Sanayi-i Nefise Mekteb-i Aliye'nin (Güzel Sanatlar Akademisi) müdürlüğünü yapmış, yaptığı arkeolojik kazılar ve ülkenin topraklarına ait kültürel değerleri sahiplenme bilinciyle çıkarttığı Asar-ı Atîka Nizamnamesi ile Türk Tarih ve Arkeoloji'sine büyük katkılarda bulunmuştur. Ayrıca ilk Türk arkeologdur. Yaptığı kazılar arasında Lagita Tapınağı ve İskender Lahiti de bulunmaktadır.

Bu büyük eserlerin sergilenmesi için 1891 yılında "ilk Türk müze binası" olan İstanbul Arkeoloji Müzesi'ni açmıştır. Babasının Dâhiliye Nazırı olmasından faydalanarak vilayetlere gönderilen genelgeler ile Anadolu'nun her yerinden eserler İstanbul’daki müzeye gönderilmiştir. Böylelikle eserlerin bir araya toplanmasını sağlamıştır. Müzeciliğinin yanında ressam olarak da önemli eserler vermiştir. Resimlerinde Paris’te bulunduğu dönem eğitim aldığı Gerome ve Boulanger'in etkileri görülmektedir. Türk resminde ilk kez figürlü kompozisyonu kullanan ressamdır. Eserlerinde ayrıca oryantalizm etkileri de görülmektedir. Osman Hamdi Bey'in resimleri bir anlamda batının oryantalizmine bir bakış açısıdır. Batılı üslubu kullanırken, konu olarak kendi kültürünü seçmiştir. 1884 yılında Gebze, Eskihisar Köyü'ndeki köşke karısı Naibe Hanım, oğlu ve kızını da alarak yerleşmiş, aile yakınları başta olmak üzere birçok insanın da portre çalışmalarını bu dönemde yapmıştır. Bugün bu köşk "Osman Hamdi Bey Müzesi" olarak hizmet vermektedir. 24 Şubat 1910'da İstanbul, Kuruçeşme'de vefat etmiştir. Osman Hamdi Bey'in mezarı Çinili Köşk’te bulunmaktadır.

Osman Hamdi Bey, pek çok alanda güzel işler yapmıştır. Batılı bir tarza sahip olsa da eserlerinde Türk desenleri işlemiş ve farklı bir sentez ortaya koymuştur. Eserlerindeki ince dokunuşları, renk uyumları da insana görsel bir doyum sağlamaktadır.

Osman Hamdi Bey'in Sanat Anlayışı

Osman Hamdi Bey, figürlü kompozisyonlar ve porteler üzerinde çalışarak Türk resminde ilk kez figür kullanan ressamdır. Resimlerinde mimari detayları ve dekorasyonları oldukça yoğun bir şekilde kullanmıştır. Tablolarında başkarakter olarak sık sık kendine de yer vermiş, çeşitli kıyafet ve pozlar ile çektirdiği fotoğraflarını çizimlerinde kullanmıştır. Doğulu giysiler ve görkemli görünüşler altında çektirdiği kendi fotoğraflarından yararlanarak, bunları büyük boyutlu kompozisyonlara aktardığı resimlerinde, özellikle hocası Gerome’un etkisinde kalmıştır. Yapıtları Türk özellikler taşır ve Doğu dekorunun bu türdeki hiçbir yapıtında Osman Hamdi Bey’in yapıtları kadar gerçekçi, göz doldurucu olunamamıştır.

Osman Hamdi Bey'in Türk Sanatına Katkıları

Türk sanatına pek çok alanda katkıda bulunmuştur. Yaşadığı dönemde Sanayi-i Nefise Mekteb-i Aliye’nin (Güzel Sanatlar Akademisi) kuruculuğunu yaparak Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk güzel sanatlar okulunun açılmasına katkı sağlamıştır. Yine arkeoloji ve müze alanındaki çalışmalarıyla, ortaya koyduğu eserlerle bu katkıyı sürdürmüş ve ilk Türk arkeolog sıfatını almıştır.